മീനാ കുമാരി
മീനാ കുമാരി | |
|---|---|
.jpg) ചാന്ദിൽ മീനാ കുമാരി | |
| ജനനം | മഹ്ജബീൻ ബാനോ 1 ഓഗസ്റ്റ് 1933 |
| മരണം | 31 മാർച്ച് 1972 (പ്രായം 38) |
| Burial Place | റഹ്മതാബാദ് സെമിത്തേരി, മുംബൈ, മഹാരാഷ്ട്ര, ഇന്ത്യ |
| ദേശീയത | ഇന്താക്കാരി |
| മറ്റ് പേരുകൾ | ദുരന്ത രാജ്ഞി, മഞ്ജു, മീനാജി, ചൈനീസ് പാവ, സ്ത്രീ ഗുരു ദത്ത്, ഇന്ത്യൻ സിനിമകളുടെ സിൻഡ്രെല്ല |
| തൊഴിൽ |
|
| സജീവ കാലം | 1939–1972 |
Works | പട്ടിക |
| ജീവിതപങ്കാളി(കൾ) | കമൽ അമ്രോഹി (m. 1952; sep. 1964) |
| ബന്ധുക്കൾ | See അലി-അമ്രോഹി |
| പുരസ്കാരങ്ങൾ | പട്ടിക കാണുക |
| Writing career | |
| Pen name | നാസ് |
| ഒപ്പ് | |
 | |
മീനാ കുമാരി[1] (ജനനം മഹ്ജബീൻ ബാനോ; 1 ഓഗസ്റ്റ് 1933[2] - 31 മാർച്ച് 1972) ഹിന്ദി ചലച്ചിത്രങ്ങളിൽ പ്രവർത്തിച്ചിരുന്ന ഒരു ഇന്ത്യൻ അഭിനേത്രിയും കവയിത്രിയും ആയിരുന്നു. ട്രാജഡി ക്വീൻ എന്നറിയപ്പെടുന്ന അവർ,[3][4] 1939 നും 1972 നും ഇടയിൽ സജീവമായിരുന്നു.[5][6] ഹിന്ദി സിനിമയിലെ "ചരിത്രപരമായി താരതമ്യപ്പെടുത്താനാവാത്ത" നടി എന്നാണ് കുമാരിയെ നിരൂപകർ വിശേഷിപ്പിച്ചത്.[7] 33 വർഷത്തെ കരിയറിൽ, സാഹിബ് ബീബി ഔർ ഗുലാം, പക്കീസ, മേരെ അപ്നെ, ആരതി, ബൈജു ബാവ്റ, പരിണീത, ദിൽ അപ്ന ഔർ പ്രീത് പാരായ്, ഫുട്പാത്ത്, ദിൽ ഏക് മന്ദിർ, കാജൽ തുടങ്ങി 92 ഓളം ചിത്രങ്ങളിൽ അവർ അഭിനയിച്ചു.
കുടുംബ പശ്ചാത്തലം[തിരുത്തുക]
മീനാ കുമാരിയുടെ പിതാവ് ഭേരയിൽ നിന്ന് (ഇപ്പോൾ പാക്കിസ്ഥാനിലെ പഞ്ചാബ് പ്രവിശ്യയിൽ) കുടിയേറിയ മാസ്റ്റർ അലി ബക്സ് എന്ന സുന്നി മുസ്ലീമായിരുന്നു. അദ്ദേഹം പാഴ്സി തിയേറ്ററിലെ ഒരു മുതിർന്നയാളായിരുന്നു, ഹാർമോണിയം വായിച്ചു, സംഗീതം പഠിപ്പിച്ചു, ഉർദു കവിത എഴുതി, ഈദ് കാ ചന്ദ് പോലുള്ള സിനിമകളിൽ ചെറിയ വേഷങ്ങൾ ചെയ്തു, ഷാഹി ലൂട്ടറെ പോലുള്ള സിനിമകൾക്ക് സംഗീതം നൽകി. മീന കുമാരിയുടെ അമ്മ ഇഖ്ബാൽ ബീഗം, അവളുടെ യഥാർത്ഥ പേര് പ്രഭാവതി ദേവി, ഒരു ക്രിസ്ത്യാനിയായിരുന്നു, അലി ബക്സുമായുള്ള വിവാഹത്തോടെ പിന്നീട് ഇസ്ലാം മതം സ്വീകരിച്ചു. അലി ബക്സിന്റെ രണ്ടാമത്തെ ഭാര്യയായിരുന്നു ഇക്ബാൽ ബീഗം. അലി ബക്സിനെ കണ്ടുമുട്ടുന്നതിനും വിവാഹം കഴിക്കുന്നതിനുമുമ്പ്, അവൾ "കാമിനി" എന്ന സ്റ്റേജ് നാമത്തിൽ ഒരു സ്റ്റേജ് നടിയും നർത്തകിയുമായിരുന്നു, കൂടാതെ ബംഗാളിലെ അറിയപ്പെടുന്ന ടാഗോർ കുടുംബവുമായി ബന്ധമുണ്ടെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു.
ടാഗോർ കുടുംബവുമായുള്ള ബന്ധം[തിരുത്തുക]
മീനാ കുമാരിയുടെ മുത്തശ്ശി ഹേം സുന്ദരി ടാഗോർ രവീന്ദ്രനാഥ ടാഗോറിന്റെ അകന്ന ബന്ധുവിന്റെ മകളോ വിധവയോ ആയിരുന്നുവെന്ന് പറയപ്പെടുന്നു. ഭർത്താവിന്റെ മരണശേഷം, വീട്ടുകാരുടെ നിർബന്ധത്താൽ, അവൾ മീററ്റിലേക്ക് പോയി, ഒരു നഴ്‌സായി, ഉറുദു പത്രപ്രവർത്തകനായിരുന്ന പ്യാരെ ലാൽ ഷാക്കിർ മീരുതി (1880-1956) എന്ന ക്രിസ്ത്യാനിയെ വിവാഹം കഴിക്കുകയും ക്രിസ്തുമതം സ്വീകരിക്കുകയും ചെയ്തു. ഹേം സുന്ദരിക്ക് രണ്ട് പെൺമക്കളുണ്ടായിരുന്നു; അതിലൊരാളായിരുന്നു മീന കുമാരിയുടെ അമ്മ പ്രഭാവതി.
ആദ്യ ജീവിതം[തിരുത്തുക]
മീനാ കുമാരി ജനിച്ചത് മഹ്ജബീൻ ബാനോ എന്ന പേരിലായിരുന്നു. കുടുംബത്തിലെ മൂന്നാമത്തെ പുത്രിയായി ജനിച്ച മീന ആദ്യകാലത്ത് ഒരു അനാഥമന്ദിരത്തിൽ ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ടിരുന്നു. പക്ഷേ, സാമ്പത്തിക ബുദ്ധിമുട്ട് മൂലം പിതാവ് ഇങ്ങനെ ചെയ്തതിനു ശേഷം പിന്നീട് മകളെ തിരിച്ചെടൂക്കുകയുണ്ടായി. പിതാവ് അലി ബക്ഷ് ഒരു പാർസി തിയേറ്റർ നടനായിരുന്നു. മാതാവായ പ്രഭാവത്ദേവി, അലി ബക്ഷിന്റെ രണ്ടാമത്തെ ഭാര്യായാവുന്നതിനു മുൻപ് ഒരു സ്റ്റേജ് നടിയായിരുന്നു. വിവാഹത്തിനു ശേഷം മുസ്ലിമാവുകയും പേര് ഇഖ്ബാൽ ബേഗം എന്നാക്കുകയായിരുന്നു.
അഭിനയ ജീവിതം[തിരുത്തുക]
തന്റെ പിതാവായ അലി ബക്ഷിന്റെ പാത പിന്തുടർന്നാണ് മീന അഭിനയത്തിലേക്ക് കടന്നത്. പ്രധാനമായും മാതാവിന്റെ നിർബന്ധം കൊണ്ടാണ് ചിത്രങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ചത്.[8] തന്റെ ഏഴാം വയസ്സിൽ അഭിനയിച്ചു തുടങ്ങി. അന്ന് തന്റെ പേര് മഹ്ജബീൻ എന്നത് മാറ്റി, ബേബി മീന എന്നാക്കി. 1939 ലെ ഫർസന്റ്-ഏ-വദൻ ആയിരുന്നു ആദ്യ ചിത്രം. 1940-കളിൽ പിന്നെയും ധാരാളം ചിത്രങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ചു. 1949 മുതൽ നായിക പ്രാധാന്യമുള്ള വേഷങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ചു തുടങ്ങി.
1952-ലെ ബൈജു ബാവ്ര മീനയുടെ അഭിനയ ജീവിതത്തിലെ ഒരു വഴിത്തിരിവായ ചിത്രമായിരുന്നു. ഇതിലെ അഭിനയത്തിന് ഫിലിംഫെയർ മികച്ച നടിക്കുള്ള പുരസ്കാരവും ലഭിച്ചു. പിന്നീട് 1960 വരെ ധാരാളം ശ്രദ്ധേയമായ വിജയ ചിത്രങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ചു.
1962 ൽ മൂന്ന് ചിത്രങ്ങളിലെ അഭിനയത്തിന് മികച്ച നടിക്കുള്ള ഫിലിംഫെയർ പുരസ്കാരത്തിനുള്ള നിർദ്ദേശം ലഭിക്കുകയുണ്ടായി. പക്ഷേ, ഈ സമയത്ത് തന്റെ സ്വകാര്യ ജീവിതം തന്റെ ചില കഥാപാത്രങ്ങളെപ്പോലെ മദ്യത്തിനടിമപ്പെടുകയും ഉണ്ടായി. പിന്നീടും 1966 വരെ മികച്ച ചിത്രങ്ങളിലെ അഭിനയം തുടർന്നു. 1971 ൽ ഗുൽ‌സാറുമായി സുഹൃത്ത്ബന്ധം സ്ഥാപിക്കുകയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആദ്യ സംവിധായക ചിത്രമായ മേരെ അപ്നെ എന്ന ചിത്രത്തിലും അഭിനയിച്ചു.
തന്റെ അഭിനയ കഴിവുകൾ കൂടാതെ മീന കുമാരി ഒരു കവയിത്രി കൂടി ആയിരുന്നു. ഉർദു ഭാഷയിൽ നന്നായി കവിത എഴുതാനുള്ള കഴിവും ഉണ്ടായിരുന്നു.
ബേബി മീനയുടെ ആദ്യകാല ജോലി (1939-45)[തിരുത്തുക]
.jpg)
നാല് വയസ്സുള്ളപ്പോഴാണ് മീനാ കുമാരി അഭിനയിക്കാൻ തുടങ്ങിയത്. വിജയ് ഭട്ട് പ്രൊഡക്ഷൻസിലാണ് അവർ ആദ്യം പ്രവർത്തിച്ചത്; ലെതർഫേസ് (1939), അധൂരി കഹാനി (1939), പൂജ (1940), ഏക് ഹി ഭൂൽ (1940). ഏക് ഹി ഭൂൽ (1940) എന്ന സിനിമയുടെ ചിത്രീകരണ വേളയിൽ വിജയ് ഭട്ട് മഹ്ജബീനെ "ബേബി മീന" എന്ന് പുനർനാമകരണം ചെയ്തു.
നൈ റോഷ്‌നി (1941), കസൗട്ടി (1941), വിജയ് (1942), ഗരീബ് (1942), പ്രതിഗ്യ (1943), ലാൽ ഹവേലി (1944) എന്നിവ കുഞ്ഞു മീനയ്‌ക്കായി തുടർന്നു. 1941-ൽ മെഹബൂബ് ഖാൻ സംവിധാനം ചെയ്ത ബഹെൻ എന്ന സിനിമയാണ് നടിയും സംവിധായകനും തമ്മിലുള്ള വിജയകരമായ ഏക സഹകരണം. പതിമൂന്ന് വർഷങ്ങൾക്ക് ശേഷം ഖാൻ അവളെ അമറിൽ അഭിനയിപ്പിച്ചെങ്കിലും കുറച്ച് ദിവസങ്ങൾക്ക് ശേഷം മധുബാലയ്ക്ക് തന്റെ വേഷം കൈമാറിയ ശേഷം അവൾ ഷൂട്ടിംഗ് ഉപേക്ഷിച്ചു. ഇതിനുശേഷം ഇരുവരും ഒരുമിച്ച് പ്രവർത്തിച്ചിട്ടില്ല.
ആദ്യകാല കരിയർ (1946–52)[തിരുത്തുക]
രാംനിക് പ്രൊഡക്ഷന്റെ ബച്ചോൻ കാ ഖേലിൽ (1946) മീന കുമാരി എന്ന പേരിലാണ് മീന അഭിനയിച്ചത്. കുടുംബം ബാന്ദ്രയിലെ പുതിയ വീട്ടിൽ വന്ന് 18 മാസത്തിനുള്ളിൽ മരിച്ച അമ്മ ഇഖ്ബാൽ ബീഗത്തിന്റെ മരണമാണ് കുമാരിയുടെ ജീവിതത്തിലെ പ്രധാന പ്രഹരങ്ങളിലൊന്ന്. അവർ ശ്വാസകോശ അർബുദം ബാധിച്ച് 1947 മാർച്ച് 25-ന് മരിച്ചു. ദുനിയ ഏക് സരായ് (1946), പിയാ ഘർ ആജ (നേരത്തെ പേര് ജലൻ) (1948), ബിച്ചഡേ ബാലം (1948) എന്നിവ അവളുടെ ആദ്യകാല ചിത്രങ്ങളിൽ ചിലത് അഭിനയിക്കുക മാത്രമല്ല, പാടുകയും ചെയ്തു. പാട്ടുകൾ. 1940 കളുടെ അവസാനത്തോടെ, അവൾ തന്റെ ശ്രദ്ധ പുരാണത്തിലോ ഫാന്റസി വിഭാഗത്തിലോ ഉള്ള സിനിമകളിലേക്ക് മാറ്റി. വീർ ഘടോത്‌കച്ച് (1949), ശ്രീ ഗണേഷ് മഹിമ (1950), ലക്ഷ്മി നാരായൺ (1951), ഹനുമാൻ പതാൽ വിജയ് (1951), അലാദ്ദീൻ ഔർ ജാദുയി ചിരാഗ് (1952) എന്നിവർ ക്രെഡിറ്റോടെ അവതരിപ്പിച്ചു. മഗ്രൂർ (1950), ഹമാറ ഘർ (1950), സനം (1951), മധുഷ് (1951), തമാഷ (1952) തുടങ്ങിയ മറ്റ് ചിത്രങ്ങൾ കുമാരിയെ ഒന്നിലധികം നക്ഷത്രങ്ങളിലോ പ്രധാന വേഷങ്ങളിലോ നിർവഹിച്ചു, നിർഭാഗ്യവശാൽ അത് നിലനിൽക്കുന്നതിൽ പരാജയപ്പെട്ടു പ്രേക്ഷകർ. മീനാ കുമാരിക്ക് പ്രേക്ഷകരുടെ ഇടയിൽ ഒരു സംവേദനമായി മാറുന്ന ഒരു സിനിമ വളരെ അത്യാവശ്യമായിരുന്നു, താമസിയാതെ അവൾക്ക് ഒന്ന് ലഭിച്ചു - അത് അവളുടെ ഉപദേഷ്ടാവ് വിജയ് ഭട്ടിന്റെ സംഗീതമായ ബൈജു ബാവ്റ (1952) ആയിരുന്നു.
താരപദവിയിലേക്കുള്ള ഉയർച്ച (1952-56)[തിരുത്തുക]
- 1952: ബൈജു ബാവ്റ - കുമാരി ചിത്രത്തിൽ നായികയായി അഭിനയിച്ചു. സിനിമയുടെ ക്ലൈമാക്‌സിൽ രണ്ട് പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങൾ നദിയിൽ മുങ്ങിമരിക്കേണ്ടതായിരുന്നു. ഈ രംഗം ചിത്രീകരിക്കുന്നതിനിടെ കുമാരി ഏതാണ്ട് മുങ്ങിമരിച്ചെങ്കിലും ഒടുവിൽ രക്ഷപ്പെട്ടു. ബൈജു ബാവ്‌റയുടെ വിജയത്തിന് ശേഷം ഹിന്ദുസ്ഥാൻ ലിവർ തങ്ങളുടെ ഉൽപ്പന്നങ്ങളുടെ മോഡലായി വളർന്നുവരുന്ന താരം മീന കുമാരിയെ സുരക്ഷിതമാക്കുന്നത് മുതൽ ഒരു ജനപ്രിയ ഫ്രാഞ്ചൈസിയുടെ കലണ്ടറിൽ ഇടംപിടിക്കുന്നത് വരെയുള്ള സംഭവങ്ങളുടെ ഒരു പരമ്പരയാണ് നടന്നത്.
- 1953: പരിനീത - ബിമൽ റോയ് സംവിധാനം ചെയ്തു, (അശോക് കുമാറും മീനാ കുമാരിയും പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളെ അവതരിപ്പിച്ചു) കുമാരിക്ക് രണ്ടാമത്തെ ഫിലിംഫെയർ മികച്ച നടിക്കുള്ള അവാർഡ് ലഭിച്ചു. 1914 -ലെ ശരത് ചന്ദ്ര ചതോപാധ്യായയുടെ ബംഗാളി നോവലിനെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയായിരുന്നു ഇത്, സിനിമയുടെ ഈ പതിപ്പ് നോവലിന്റെ ഏറ്റവും വിശ്വസ്തമായ രൂപാന്തരമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു, പ്രത്യേകിച്ചും ലളിത എന്ന കഥാപാത്രത്തെ മീന കുമാരിയുടെ വ്യാഖ്യാനം കാരണം. പരിണീതയുടെ വിജയത്തിനുശേഷം, ബിമൽ റോയ് തന്റെ അടുത്ത സംരംഭമായ ദേവദാസിനെ പാറോ എന്ന കഥാപാത്രത്തിൽ അവതരിപ്പിക്കാൻ കുമാരിയെ വളരെയധികം ശ്രദ്ധിച്ചിരുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, കമൽ അമ്രോഹിയുമായുള്ള കാര്യങ്ങൾ ഒരിക്കലും യാഥാർത്ഥ്യമായില്ല, കൂടാതെ സിനിമയിൽ പാറോ എന്ന കഥാപാത്രമായി കുമാരിയെ അവതരിപ്പിക്കുന്നത് കാണാനുള്ള സുവർണ്ണാവസരം പ്രേക്ഷകർക്ക് നഷ്ടപ്പെട്ടു. ബിമൽ റോയ് സംവിധാനം ചെയ്ത ദോ ബിഗാ സമീൻ - 1954 ൽ കാൻസിൽ അന്താരാഷ്ട്ര പുരസ്കാരം നേടി, അങ്ങനെ ചെയ്ത ആദ്യ ഇന്ത്യൻ സിനിമ. 33 വർഷത്തെ കരിയറിൽ മീന കുമാരിയുടെ ആദ്യ അതിഥി വേഷവും ഈ ചിത്രം അടയാളപ്പെടുത്തുന്നു. സിയ സർഹാദി സംവിധാനം ചെയ്ത ഫുട്പാത്ത് ആയിരുന്നു ദിലീപ് കുമാറിനൊപ്പമുള്ള മീനയുടെ ആദ്യ ചിത്രം. അവിജിത് ഘോഷിന്റെ 40 റീടേക്കുകൾ: ബോളിവുഡ് ക്ലാസിക്കുകൾ നിങ്ങൾക്ക് നഷ്ടമായിരിക്കാം എന്ന പുസ്തകത്തിൽ ഈ ചിത്രം ഉൾപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ദാഎര - കമൽ അംരോഹി രചനയും സംവിധാനവും നിർവ്വഹിച്ചു, മീന കുമാരി, നാസിർ ഖാൻ, നാനാ പൾസിക്കർ എന്നിവർ പ്രധാന വേഷങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ചു. നൗലഖ ഹാർ, ദാന പാനി എന്നിവ മറ്റ് സിനിമകളിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.
- 1954: ചാന്ദ്‌നി ചൗക്ക് - 1954-ൽ ബി.ആർ. ചോപ്ര സംവിധാനം ചെയ്ത, ഒരു ക്ലാസിക് മുസ്ലീം സാമൂഹിക നാടക സിനിമ, ചോപ്രയുടെ രണ്ടാമത്തെ സംവിധാന സംരംഭവും ബോക്സ് ഓഫീസിലെ മറ്റൊരു വിജയവുമായിരുന്നു. ഫാനി മജുംദാർ സംവിധാനം ചെയ്ത ബാദ്ബാൻ, മീന കുമാരി, ദേവ് ആനന്ദ്, അശോക് കുമാർ, ഉഷാ കിരൺ എന്നിവരായിരുന്നു പ്രധാന താരങ്ങൾ. മീനാ കുമാരിയും കിഷോർ കുമാറും അഭിനയിച്ച ഇൽസാം - ആർ സി തൽവാർ സംവിധാനം ചെയ്ത ചിത്രവും പ്രീമിയർ ചെയ്തു.
- 1955: ഇൻ ആസാദ്, സംവിധാനം ചെയ്തത് ശ്രീരാമുലു നായിഡു എസ്.എം. റോബിൻഹുഡ് ദിലീപ് കുമാറിനൊപ്പം മീന കുമാരി സന്തോഷത്തോടെയാണ് കളിച്ചത്. ആ വർഷം ഏറ്റവും കൂടുതൽ കളക്ഷൻ നേടിയ രണ്ടാമത്തെ ഹിന്ദി ചിത്രമായിരുന്നു ഇത്, ലതാ മങ്കേഷ്‌കറും ഉഷാ മങ്കേഷ്‌കറും ആലപിച്ച "അപ്ലം ചപ്ലം" എന്ന ഹിറ്റ് ഗാനവും ഉൾപ്പെടുന്നു. അദ്ൽ-ഇ-ജഹാംഗീർ - ജി.പി സംവിധാനം ചെയ്ത ഒരു ഹിന്ദി ചരിത്ര നാടക ചിത്രമായിരുന്നു. സിപ്പി, അത് ബോക്സോഫീസിൽ വാണിജ്യ വിജയമായി മാറി. മീനാ കുമാരി, അശോക് കുമാർ, ഡെയ്‌സി ഇറാനി എന്നിവരെ പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളാക്കി സത്യൻ ബോസ് സംവിധാനം ചെയ്ത ബന്ദിഷ് ബോക്സ് ഓഫീസ് ഹിറ്റായിരുന്നു. റുഖ്‌സാന - സംവിധാനം ചെയ്തത് ആർ.സി. തൽവാറും മീന കുമാരിയും കിഷോർ കുമാറും അഭിനയിച്ചു.
- 1956: ഏക് ഹി രാസ്ത - ബി.ആർ. ചോപ്ര സംവിധാനം ചെയ്ത് നിർമ്മിച്ച, വിധവാ പുനർവിവാഹത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള ഒരു സിനിമയായിരുന്നു. നവാഗതനായ സുനിൽ ദത്ത്, അശോക് കുമാർ, ഡെയ്‌സി ഇറാനി എന്നിവർക്കൊപ്പമാണ് മീന കുമാരി അഭിനയിച്ചത്. ഈ ചിത്രം ബോക്സ് ഓഫീസിൽ വിജയിക്കുകയും 25 ആഴ്ചയിലേറെ പ്രദർശിക്കുകയും ചെയ്തു, അത് "ജൂബിലി ഹിറ്റ്" ആയിരുന്നു. ബന്ധൻ - പ്രശസ്ത ബംഗാളി നോവലായ മന്ത്ര ശക്തിയെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഹേമചന്ദ്ര ചുന്ദർ സംവിധാനം ചെയ്ത, മീനാ കുമാരിയും പ്രദീപ് കുമാറും പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളെ അവതരിപ്പിച്ചു, ദേശീയ ചലച്ചിത്ര അവാർഡുകളിൽ മെറിറ്റ് സർട്ടിഫിക്കറ്റ് ലഭിച്ചു. മേം സാഹിബ് - സംവിധാനം ആർ.സി. തൽവാർ, ഷമ്മി കപൂറിനൊപ്പം മീന കുമാരിയെ ആദ്യമായി അവതരിപ്പിച്ചു. മീന കുമാരിയുടെ ആധുനിക അവതാരം പ്രേക്ഷകർ നന്നായി സ്വീകരിച്ചു, ചിത്രം ബോക്സ് ഓഫീസ് ഹിറ്റായി. മീന കുമാരിയും കിഷോർ കുമാറും പ്രധാന വേഷങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ച കെ. അമർനാഥ് സംവിധാനം ചെയ്ത നയ ആൻഡാസ് ഒരു സംഗീത ഹിറ്റായിരുന്നു. ഹലകു - ഡി.ഡി സംവിധാനം ചെയ്ത ഒരു ചരിത്ര ഹിന്ദി സിനിമ. മീന കുമാരി, പ്രൺ, മിനു മുംതാസ്, രാജ് മെഹ്‌റ, ഹെലൻ എന്നിവരായിരുന്നു കശ്യപ്. ബോക്സ് ഓഫീസ് ഹിറ്റുകളിൽ ഒന്നായ ഇത് ഒരു രജത ജൂബിലി ആഘോഷിച്ചു.
ഇന്ത്യൻ സിനിമയുടെ ദുരന്ത രാജ്ഞി (1957)[തിരുത്തുക]
_cropped_on_Meena_Kumari.jpg)
- 1957: ശാർദ - എൽവി പ്രസാദ് സംവിധാനം ചെയ്തത്, രാജ് കപൂറുമൊത്തുള്ള മീന കുമാരിയുടെ ആദ്യ സംരംഭമായിരുന്നു. ഉപന്യാസത്തിന് ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള ഒരു വേഷം, മീന കുമാരി ഒടുവിൽ സമ്മതിക്കുന്നതുവരെ അന്നത്തെ എല്ലാ പ്രമുഖ നടിമാരും അത് നിരസിച്ചു. അവളുടെ പ്രവർത്തനത്തിന് ബംഗാൾ ഫിലിം ജേണലിസ്റ്റ്സ് അസോസിയേഷൻ അവാർഡ് മികച്ച നടിയായി. ചിത്രം വലിയ നിരൂപണ വിജയം നേടി. 1957-ൽ ഇന്ത്യൻ ബോക്സ് ഓഫീസിൽ ഏറ്റവും കൂടുതൽ കളക്ഷൻ നേടിയ ഒമ്പതാമത്തെ ചിത്രമായിരുന്നു ഈ ചിത്രം, അവളുടെ മികച്ച പ്രകടനങ്ങളിലൊന്നായി ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ടു. മിസ് മേരി - എൽവി സംവിധാനം ചെയ്ത ഒരു കോമഡി ചിത്രം. പ്രസാദ്, മീന കുമാരി, ജെമിനി ഗണേശൻ എന്നിവർ അഭിനയിച്ചു. ആ വർഷത്തെ ഏറ്റവും വലിയ ഹിറ്റുകളിൽ ഒന്നായിരുന്നു ചിത്രം.
- 1958: സഹാര - ലേഖരാജ് ഭക്രി സംവിധാനം ചെയ്തത്, മീന കുമാരിക്ക് ഫിലിംഫെയർ നോമിനേഷൻ ലഭിച്ചു. ബിമൽ റോയ് സംവിധാനം ചെയ്ത യഹുദിയിൽ മീന കുമാരി, ദിലീപ് കുമാർ, സൊഹ്‌റാബ് മോദി, നസീർ ഹുസൈൻ, നിഗർ സുൽത്താന എന്നിവർ അഭിനയിച്ചു. റോമാസാമ്രാജ്യത്തിലെ യഹൂദ പീഡനങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള പാഴ്സി - ഉറുദു തിയറ്ററിലെ ക്ലാസിക് ആയ അഘ ഹഷർ കശ്മീരിയുടെ യഹുദി കി ലഡ്കി എന്ന നാടകത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ഇത് നിർമ്മിച്ചത്. "യേ മേരാ ദിവാനപൻ ഹേ" പാടിയ പ്രശസ്ത ഗാനം ബോക്സോഫീസിൽ ഹിറ്റായിരുന്നു. മുകേഷ്. ഫരിഷ്ത - അശോക് കുമാറും മീന കുമാരിയും പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളെ അവതരിപ്പിച്ചു. ശരാശരിക്ക് മുകളിലാണ് ചിത്രം വിലയിരുത്തപ്പെട്ടത്. സവേര – മീനാ കുമാരി, അശോക് കുമാർ എന്നിവരെ പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളാക്കി സത്യൻ ബോസ് ആണ് സംവിധാനം ചെയ്തത്.
- 1959: ദേവേന്ദ്ര ഗോയൽ സംവിധാനം ചെയ്ത് നിർമ്മിച്ച ചിരാഗ് കഹാൻ റോഷ്‌നി കഹാൻ, രാജേന്ദ്ര കുമാറിനും ഹണി ഇറാനിക്കും ഒപ്പം മീന കുമാരി അഭിനയിച്ചു. ഈ ചിത്രം ബോക്സ് ഓഫീസിൽ വൻ വിജയമായിരുന്നു, മികച്ച നടിയുടെ വിഭാഗത്തിലെ അഭിനയത്തിന് മീന കുമാരിക്ക് ഫിലിംഫെയർ നോമിനേഷൻ ലഭിച്ചു. മീനാ കുമാരി, രാജ് കപൂർ, ഷമ്മി കപൂർ, കുംകുമ്, നിമ്മി എന്നിവരോടൊപ്പം ഖ്വാജ അഹമ്മദ് അബ്ബാസ് സംവിധാനം ചെയ്ത ചിത്രമാണ് ചാർ ദിൽ ചാർ രഹെൻ. നിരൂപകരിൽ നിന്ന് ഊഷ്മളമായ അഭിപ്രായമാണ് ചിത്രത്തിന് ലഭിച്ചത്. മീന കുമാരി, കിഷോർ കുമാർ, രാജ് കുമാർ, കുംകും എന്നിവർ പ്രധാന വേഷങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ച്, കിഷോർ കുമാർ ആലപിച്ച "ഹം മത്‌വാലേ നൗജവാൻ" എന്ന അവിസ്മരണീയ ഗാനത്തിനൊപ്പം, 1959-ൽ ഹർനാം സിംഗ് റവെയ്ൽ എഴുതി സംവിധാനം ചെയ്ത ഒരു റൊമാന്റിക് ഡ്രാമ ചിത്രമായിരുന്നു ശരരത്. 1955-ലെ ഹിന്ദു വിവാഹ നിയമത്തിന് മുമ്പുള്ള ബഹുഭാര്യത്വത്തിന്റെ പ്രത്യാഘാതങ്ങളെ കേന്ദ്രീകരിച്ചായിരുന്നു ലേഖ്‌രാജ് ഭക്രി സംവിധാനം ചെയ്ത ചന്ദ് ചലച്ചിത്രം. ബൽരാജ് സാഹ്നി, പണ്ഡാരി ബായി, പുതുമുഖം മനോജ് കുമാർ എന്നിവർ പ്രധാന വേഷങ്ങളിൽ അഭിനയിച്ച കുമാരി. 1959-ൽ പുറത്തിറങ്ങിയ അവരുടെ മറ്റ് ചിത്രങ്ങൾ അർദ്ധാംഗിനി, സട്ട ബസാർ, മധു, ജാഗിർ എന്നിവയാണ്.
- 1960: കിഷോർ സാഹു എഴുതി സംവിധാനം ചെയ്ത ഹിന്ദി റൊമാന്റിക് നാടകമായിരുന്നു ദിൽ അപ്ന ഔർ പ്രീത് പരൈ. മീന കുമാരി, രാജ് കുമാർ, നാദിറ എന്നിവരാണ് ചിത്രത്തിലെ പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളെ അവതരിപ്പിച്ചത്. മീന കുമാരി അവതരിപ്പിക്കുന്ന സഹപ്രവർത്തകയായ നഴ്‌സുമായി പ്രണയത്തിലായിരിക്കെ, ഒരു കുടുംബ സുഹൃത്തിന്റെ മകളെ വിവാഹം കഴിക്കാൻ ബാധ്യസ്ഥനായ ഒരു സർജന്റെ കഥയാണ് ചിത്രം വിവരിക്കുന്നത്. അവളുടെ ശ്രദ്ധേയമായ അഭിനയ പ്രകടനങ്ങളിൽ ഒന്നാണിത്.[28] ചിത്രത്തിന്റെ സംഗീതം ശങ്കർ ജയ്‌കിഷനാണ്, കൂടാതെ ലതാ മങ്കേഷ്‌കർ ആലപിച്ച ഹവായിയൻ പ്രമേയമായ "അജീബ് ദസ്തൻ ഹേ യേ" എന്ന ഹിറ്റ് ഗാനം ഫീച്ചർ ചെയ്യുന്നു. 1961-ലെ ഫിലിംഫെയർ അവാർഡുകളിൽ മികച്ച സംഗീത സംവിധായകനുള്ള നൗഷാദിന്റെ ജനപ്രിയ സംഗീത ഇതിഹാസം മുഗൾ-ഇ-ആസാമിനെ തോൽപ്പിച്ച് അത് അസ്വസ്ഥത സൃഷ്ടിച്ചു. , ഹെലൻ, പ്രമീള, സുലോചന ലട്കർ, ഷീല വാസ്. എസ്.യു.സണ്ണി സംവിധാനം ചെയ്ത കോഹിനൂർ - മീന കുമാരി, ദിലീപ് കുമാർ, ലീല ചിറ്റ്‌നിസ്, കുങ്കം എന്നിവരെ അവതരിപ്പിച്ചു. യഥാക്രമം ട്രാജഡി കിംഗ് എന്നും ട്രാജഡി ക്വീൻ എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന ദിലീപ് കുമാറിന്റെയും മീന കുമാരിയുടെയും മുൻകാല ചിത്രങ്ങളുടെ തീവ്രമായ സ്വഭാവസവിശേഷതകൾ ഇതിലില്ലായിരുന്നു.
- 1961: മീന കുമാരി, ബൽരാജ് സാഹ്നി എന്നിവരെ പ്രധാന കഥാപാത്രങ്ങളാക്കി സദാശിവ് ജെ. റോ കവി സംവിധാനം ചെയ്ത ഒരു കുടുംബ നാടകമായിരുന്നു ഭാഭി കി ചുഡിയാൻ. ലതാ മങ്കേഷ്‌കറിന്റെ പ്രശസ്തമായ "ജ്യോതി കലാഷ് ഛൽകെ" എന്ന ഗാനത്തിലൂടെ ഇന്ത്യൻ ബോക്സ് ഓഫീസിൽ ഈ വർഷം ഏറ്റവും കൂടുതൽ കളക്ഷൻ നേടിയ ചിത്രങ്ങളിലൊന്നായിരുന്നു ഈ ചിത്രം. മീനാ കുമാരിയും രാജേന്ദ്ര കുമാറും അഭിനയിച്ച എസ്. ബാനർജി സംവിധാനം ചെയ്ത സിന്ദഗി ഔർ ഖ്വാബ് ഇന്ത്യൻ ബോക്സ് ഓഫീസിൽ ഹിറ്റായിരുന്നു. പ്യാർ കാ സാഗർ - മീനാ കുമാരി, രാജേന്ദ്ര കുമാർ എന്നിവർക്കൊപ്പം ദേവേന്ദ്ര ഗോയൽ സംവിധാനം ചെയ്ത ചിത്രമാണ്.
നിരൂപക പ്രശംസ (1962)[തിരുത്തുക]
സാഹിബ് ബീബി ഔർ ഗുലാം
ഗുരു ദത്ത് നിർമ്മിച്ച് അബ്രാർ അൽവി സംവിധാനം ചെയ്ത സാഹിബ് ബീബി ഔർ ഗുലാം എന്ന സിനിമയിൽ മീന കുമാരി ഛോട്ടി ബാഹു എന്ന കഥാപാത്രത്തെ അവതരിപ്പിച്ചു. ബിമൽ മിത്രയുടെ "സാഹെബ് ബീബി ഗോലം" എന്ന ബംഗാളി നോവലിനെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണ് ഇത്. മീന കുമാരി, ഗുരു ദത്ത്, റഹ്മാൻ, വഹീദ റഹ്മാൻ, നസീർ ഹുസൈൻ എന്നിവരാണ് ചിത്രത്തിലെ പ്രധാന താരങ്ങൾ. ഇതിന്റെ സംഗീതം ഹേമന്ത് കുമാറും വരികൾ ഷക്കീൽ ബദയുനിയുമാണ്. വി.കെ മൂർത്തിയുടെ മികച്ച ഛായാഗ്രഹണത്തിനും ഗീതാ ദത്ത് ആലപിച്ച "നാ ജാവോ സയാൻ ഛുദാ കേ ബയ്യാൻ", "പിയാ ഐസോ ജിയാ മേ" എന്നീ പ്രശസ്ത ഗാനങ്ങൾക്കും ഈ ചിത്രം ശ്രദ്ധേയമാണ്.
സാഹിബ് ബീബി ഔർ ഗുലാം കുമാരിയിൽ ഛോട്ടി ബാഹു എന്ന കഥാപാത്രത്തെ അവതരിപ്പിച്ചു. സാഹിബ് ബീബി ഔർ ഗുലാമിന്, അമിതമായ മദ്യപാനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട തൂങ്ങിക്കിടക്കുന്ന ഭാരമുള്ള രൂപത്തെ പിന്തുണയ്ക്കാൻ, അവൾ മൂക്കിന് താഴെ സാന്ദ്രീകൃത ഇൗ ഡി കൊളോൺ പുരട്ടാറുണ്ടായിരുന്നു. അത്തരം പ്രവൃത്തി മൂലമുണ്ടാകുന്ന പ്രകോപനം ഒരു മദ്യപാനിയുടെ വേഷത്തിന് അനുയോജ്യമായ രൂപം നേടാൻ അവളെ സഹായിച്ചു.
പക്കീസയുടെ പൂർത്തീകരണം (1958–72)[തിരുത്തുക]
1954-ൽ, ആസാദിന്റെ ചിത്രീകരണ വേളയിൽ, മീനാ കുമാരിയും കമൽ അംരോഹിയും ദക്ഷിണേന്ത്യയിൽ ഉണ്ടായിരുന്നു, ഇവിടെ കമൽ അംരോഹി തന്റെ ഭാര്യയോടൊപ്പം തന്റെ അടുത്ത സിനിമയുടെ ഇതിവൃത്തം വിശദീകരിക്കാൻ തുടങ്ങി, അതിനെ പക്കീഴ എന്ന് വിളിക്കാൻ തീരുമാനിച്ചു. സിനിമ പൂർത്തിയാക്കാൻ മീനാ കുമാരി തീരുമാനിച്ചു, തനിക്ക് ജീവിക്കാനുള്ള പരിമിതമായ സമയത്തെക്കുറിച്ച് നന്നായി അറിയാമായിരുന്നു, അത് എത്രയും വേഗം പൂർത്തിയാക്കാൻ തന്റെ വഴിയിൽ നിന്ന് ഇറങ്ങി. അവളുടെ ആരോഗ്യം അതിവേഗം വഷളായിട്ടും, അവൾ തന്റെ പ്രകടനത്തിന് മിനുക്കുപണികൾ നൽകി.
പിന്നണി ഗായികയായി കരിയർ[തിരുത്തുക]
പിന്നണി ഗായിക കൂടിയായിരുന്നു മീനാകുമാരി. 1945 വരെ ബഹെൻ തുടങ്ങിയ ചിത്രങ്ങളിൽ ബാലതാരമായി പാടി. നായികയെന്ന നിലയിൽ, ദുനിയ ഏക് സരായ് (1946), പിയാ ഘർ ആജാ (1948), ബിച്ചാഡെ ബാലം (1948), പിഞ്ച്രെ കേ പാഞ്ചി (1948) തുടങ്ങിയ ചിത്രങ്ങളിലെ ഗാനങ്ങൾക്ക് അവർ ശബ്ദം നൽകി. 1966). അവർ പക്കീസാ (1972) എന്ന ചിത്രത്തിനും പാടിയിട്ടുണ്ട്, എന്നിരുന്നാലും, ഈ ഗാനം സിനിമയിൽ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നില്ല, പിന്നീട് പക്കീസാ-രംഗ് ബ രംഗ് (1977) എന്ന ആൽബത്തിൽ പുറത്തിറങ്ങി.
സ്വകാര്യ ജീവിതം[തിരുത്തുക]
കമൽ അംരോഹിയുമായുള്ള വിവാഹം (1952)[തിരുത്തുക]
1938-ൽ, സൊഹ്‌റാബ് മോദിയുടെ ജയിലർ എന്ന സിനിമയിൽ ഒരു ചെറിയ വേഷത്തിനായി ഒരു ചെറുപ്പക്കാരനും വരാനിരിക്കുന്ന എഴുത്തുകാരനുമായ കമൽ അംരോഹി ഒരു പെൺകുട്ടിയെ തിരയുന്ന സമയമായിരുന്നു അത്. ആരുടെയെങ്കിലും നിർദ്ദേശപ്രകാരം അലി ബക്സിന്റെ വീട്ടിലേക്ക് അവനെ അയച്ചു, അവിടെ മുഖത്ത് പറിച്ചെടുത്ത വാഴപ്പഴത്തിന്റെ അടയാളങ്ങളുള്ള 5 വയസ്സുള്ള ഒരു പെൺകുട്ടി അവനെ സ്വാഗതം ചെയ്തു. എന്നാൽ പെൺകുട്ടിയെ ആ ഭാഗത്തേക്ക് തിരഞ്ഞെടുത്തില്ല, പക്ഷേ അവൾ തന്റെ ജീവിതത്തിലെ പ്രണയമായി മാറുമെന്ന് അംരോഹിക്ക് അറിയില്ലായിരുന്നു. ബേബി മഹ്ജബീൻ എന്ന പേരിൽ അറിയപ്പെട്ടിരുന്ന മീന കുമാരിയായിരുന്നു ഈ പെൺകുട്ടി.
ഭർത്താവിൽ നിന്നുള്ള വേർപിരിയലും മദ്യത്തോടുള്ള ആസക്തിയും (1964)[തിരുത്തുക]
വിവാഹശേഷം കമൽ അംരോഹി മീനാ കുമാരിയെ അഭിനയജീവിതം തുടരാൻ അനുവദിച്ചു, എന്നാൽ മേക്കപ്പ് റൂമിൽ ആരെയും അയയ്ക്കരുതെന്നും മേക്കപ്പ് ആർട്ടിസ്റ്റിനെയല്ലാതെ എല്ലാ ദിവസവും വൈകുന്നേരം 6:30 ന് സ്വന്തം കാറിൽ വീട്ടിലേക്ക് മടങ്ങണമെന്നും വ്യവസ്ഥകളോടെയാണ്. മീന കുമാരി സമ്മതിച്ചു. എല്ലാ നിബന്ധനകൾക്കും, പക്ഷേ സമയം കടന്നുപോകുന്തോറും അവൾ അവ ലംഘിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നു. സാഹിബ് ബിബി ഔർ ഗുലാമിന്റെ സംവിധായകൻ അബ്രാർ അൽവി, മീനയുടെ മേക്കപ്പ് ചെയ്യുമ്പോഴും ഒരു സായാഹ്നത്തിൽ ഷെഡ്യൂൾ ചെയ്യാതെ ഒരു ഷോട്ട് പൂർത്തിയാക്കാൻ ജോലി ചെയ്യുമ്പോഴും മേക്കപ്പ് റൂമിൽ പോലും കമൽ അംരോഹി തന്റെ ചാരനും വലംകൈയുമായ ബഖർ അലി ഉണ്ടായിരിക്കുമെന്ന് വിവരിക്കുന്നു. , തന്റെ നായിക കണ്ണീരിൽ അലിഞ്ഞു ചേരുന്നത് അയാൾക്ക് അഭിമുഖീകരിക്കേണ്ടി വന്നു.
കമൽ അംരോഹിയുമായി ടെലിഫോൺ സംഭാഷണങ്ങൾ നടത്തിയ കാലം മുതൽ ദീർഘനാളായി ഉറക്കഗുളിക കഴിച്ചിരുന്ന മീനാ കുമാരി വിട്ടുമാറാത്ത ഉറക്കമില്ലായ്മയുടെ രോഗിയായിരുന്നു. 1963-ൽ, ഡോ. സയീദ് തിമൂർസ, അവളുടെ ഫിസിഷ്യൻ, ഉറക്കഗുളികയ്ക്ക് പകരമായി ഒരു ചെറിയ പെഗ് ബ്രാണ്ടി നിർദ്ദേശിച്ചു, അങ്ങനെയാണ് അവളെ കൊല്ലുക എന്ന ശീലവുമായി അവൾ ഔദ്യോഗികമായി ബന്ധപ്പെട്ടത്. 1964-ൽ ഭർത്താവിൽ നിന്ന് വേർപിരിഞ്ഞതിന് ശേഷം ഈ ബ്രാണ്ടിയുടെ ഈ നിർദിഷ്ട കുറ്റി അമിതമായ മദ്യപാനമായി മാറി. അതിനുശേഷം കുമാരിയുടെ പേര് ഗുൽസാർ, ധർമേന്ദ്ര, സാവൻ കുമാർ തക് എന്നിവരുമായി ബന്ധപ്പെട്ടു.
ലണ്ടനിലെ മോശമായ ആരോഗ്യവും ചികിത്സയും (1968)[തിരുത്തുക]
മരണം[തിരുത്തുക]
തന്റെ അവസാന ചിത്രമായ പക്കീസയുടെ റിലീസിനു ശേഷം മീന കുമാരി അസുഖം പിടിപെട്ട് ആശുപത്രിയിൽ ചേർക്കപ്പെട്ടൂ. പിന്നീട് മാർച്ച് 31, 1972ൽ കരൾ സംബന്ധമായ രോഗം ബാധിച്ച് മരണമടയുകയും ചെയ്തു. തന്റെ മദ്യപാനമാണ് മീനയെ മരണത്തിലേക്ക് നയിച്ചതെന്ന് പറയപ്പെടൂന്നു. മരണ സമയത്ത് സാമ്പത്തികമായി വളരെയധികം കഷ്ടപ്പെടുകയും ചെയ്തിരുന്നു എന്നു പറയുന്നു.
ജീവചരിത്രം[തിരുത്തുക]
1972 ൽ മീനയുടെ മരണത്തിനു ശേഷം, വിനോദ് മേഹ്ത ഒരു ജീവ ചരിത്രം എഴുതുകയുണ്ടായി. മീന കുമാരി എന്നായിരുന്നു ഇതിന്റെ പേര്.
അവലംബം[തിരുത്തുക]
- ↑ "Homage — Meena Kumari". Journal of Indian Cinema (ഭാഷ: ഇംഗ്ലീഷ്). 31 July 2020. ശേഖരിച്ചത് 26 October 2020.
- ↑ Adrian Room (26 July 2010). "Meena Kumari". Dictionary of Pseudonyms: 13,000 Assumed Names and Their Origins. McFarland. പുറം. 269. ISBN 978-0-7864-4373-4. മൂലതാളിൽ നിന്നും 12 October 2020-ന് ആർക്കൈവ് ചെയ്തത്. ശേഖരിച്ചത് 22 April 2012.
- ↑ "Meena Kumari birth anniverary: She is inspiration for all!". Free Press Journal. മൂലതാളിൽ നിന്നും 3 October 2018-ന് ആർക്കൈവ് ചെയ്തത്. ശേഖരിച്ചത് 3 October 2018.
- ↑ "Meena Kumari – Interview (1952)". Cineplot.com. 19 July 2017. മൂലതാളിൽ നിന്നും 16 July 2018-ന് ആർക്കൈവ് ചെയ്തത്. ശേഖരിച്ചത് 29 July 2017.
- ↑ Mohamed, Khalid (25 March 2016). "Remembering the Tragedy Queen Meena Kumari". Khaleej Times. മൂലതാളിൽ നിന്നും 18 October 2019-ന് ആർക്കൈവ് ചെയ്തത്. ശേഖരിച്ചത് 12 October 2020.
- ↑ "Meena Kumari – "The Tragedy Queen of Indian Cinema"". Rolling Frames Film Society. മൂലതാളിൽ നിന്നും 4 August 2018-ന് ആർക്കൈവ് ചെയ്തത്. ശേഖരിച്ചത് 12 October 2020.
- ↑ Mehta 2016.
- ↑ Chandrima Pal (ആഗസ്റ്റ് 15, 2013, 08.09AM IST). "Men who loved and left Meena Kumari" (പത്രലേഖനം). റ്റൈംസ് ഓഫ് ഇന്ത്യ (ഭാഷ: ഇംഗ്ലീഷ്). മുംബൈ മിറർ. ശേഖരിച്ചത് 2014 മാർച്ച് 29. Check date values in:
|accessdate=and|date=(help)
പുറത്തേക്കുള്ള കണ്ണികൾ[തിരുത്തുക]
- Largest collection of Meena Kumari's writings
- ഇന്റർനെറ്റ് മൂവി ഡാറ്റാബേസിൽ നിന്ന് Meena Kumari
- Meena Kumari at Manas: Culture of India
- Collection of verses by Meena Kumari Archived 2006-02-28 at the Wayback Machine.