ഭാരതീയ തത്ത്വചിന്ത

ഇംഗ്ലീഷ് വിലാസം

https://ml.wikipedia.org/wiki/Indian_philosophy

ഭാരതീയ തത്ത്വചിന്ത (സംസ്കൃതം: ദർശന) എന്ന പദം കൊണ്ട് ഇന്ത്യൻ ഉപഭൂഖണ്ഡത്തിൽ ഉദ്ഭവിച്ച തത്ത്വചിന്താ സരണികളിൽ ഏതിനെയും വിവക്ഷിക്കാം. ഇതിൽ ഹിന്ദു തത്ത്വചിന്ത, ബുദ്ധമത തത്ത്വചിന്ത, ജൈന തത്ത്വചിന്ത എന്നിവയും ഉൾപ്പെടുന്നു. ഈ തത്ത്വചിന്തകളുടെ ഉത്ഭവം ഏകവും ചുറ്റുപിണഞ്ഞതുമാണ്,മനുഷ്യാസ്തിത്വത്തിന്റെ താത്കാലികതയാണ് ഇവയുടെ കാതലായ വിഷയം.ജീവിതദു:ഖങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള മോക്ഷപ്രാപ്തി എങ്ങനെ സാധ്യമാക്കാം എന്നു വീശദീകരിക്കാൻ ശ്രമിക്കുകയാണ് ഭാരതീയ തത്ത്വചിന്ത ചെയ്യുന്നതെന്ന് പൊതുവെ പറയാം . ഇവയെ ചിട്ടപ്പെടുത്തിയതും പ്രചരിപ്പിച്ചതും പ്രധാനമായും ക്രി.മു. 1000 മുതൽ ക്രിസ്തുവർഷത്തിലെ ആദ്യത്തെ ഏതാനും നൂറ്റാണ്ടുകൾ വരെയാണ്. എന്നാൽ ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടുവരെയും ഈ തത്ത്വചിന്തകളെ നിർവചിക്കാനും അവയിൽ നവീകരണങ്ങൾ വരുത്താനുമുള്ള ശ്രമങ്ങൾ നടന്നു. (അരബിന്ദോ, ഇസ്കോൺ, തുടങ്ങി പലരും ഈ ശ്രമങ്ങളിൽ ഭാഗമാണ്)

ഈ സമ്പ്രദായങ്ങൾ ഒരു പ്രഭവസ്ഥാനത്തുനിന്നും ഉത്ഭവിച്ച് പരസ്പരം വിയോജിക്കുന്നവയോ, അല്ലെങ്കിൽ പരസ്പരം യോജിക്കുന്നെങ്കിലും വിവിധ ശാഖകളോട് സഖ്യം പ്രഖ്യാപിക്കുന്നവയോ ആണ്. ഇതിൽ രണ്ടാമത്തേതിന് ഉദാഹരണമാണ് വേദേതര ജൈന സമ്പ്രദായവും വൈദിക സംഖ്യ സമ്പ്രദായവും - ഇവയ്ക്ക് രണ്ടിനും ബഹുത്വത്തെക്കുറിച്ച് (pluralism) സമാനമായ ആശയങ്ങളാണുള്ളത്. ആദ്യത്തേതിന് ഉദാഹരണം ദ്വൈത, അദ്വൈത തത്ത്വചിന്താ സമ്പ്രദായങ്ങളാണ് - ഇവ രണ്ടും വൈദികമായിരുന്നു.

വിവിധ സമ്പ്രദായങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള മൽസരം അവ രൂപപ്പെട്ട കാലത്ത് കടുത്തതായിരുന്നു, പ്രത്യേകിച്ച് ക്രി.മു. 800 മുതൽ ക്രി.വ. 200 വരെ. ജൈനം, ബുദ്ധമതം, ശൈവം, അദ്വൈതം തുടങ്ങിയ സമ്പ്രദായങ്ങൾ ഈ അതിജീവിച്ചു, എന്നാൽ സാംഖ്യം, അജീവിക, തുടങ്ങിയ ശാഖകൾ നിലനിന്നില്ല.

തത്ത്വചിന്തകനെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്ന സംസ്കൃത പദം dārśanika (ദാർശനികൻ) എന്നാണ്, ദർശനങ്ങളിൽ (darśanas), അഥവാ തത്ത്വചിന്തകളിൽ പരിചിതനായ വ്യക്തി എന്ന് ഇത് അർത്ഥമാക്കുന്നു. ഭാരതീയദർശനം (ഇംഗ്ലീഷ്:Indian Philosophy) എന്ന പദം ഭാരതഉപഭൂഖണ്ഡത്തിൽ രൂപം കൊണ്ട ദർശനങ്ങളെ പൊതുവായി സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഹൈന്ദവദർശനം, ബൗദ്ധദർശനം, ജൈനദർ‌ശനം, ചർവാകദർശനം തുടങ്ങിയ ദർശനങ്ങൾ ഉൾക്കൊള്ളുന്നവയാണ് ഭാരതീയദർശനം.

പൊതുവിഷയങ്ങൾ

നിലനില്പിനായുള്ള ജീവിതസമരത്തിൽ, മൃഗങ്ങളും ഇതര ജീവികളും ബോധപൂർവമായി ഒന്നും ആസൂത്രണം ചെയ്യുന്നില്ല. സഹജവാസനയാൽ നിയന്ത്രിക്കപ്പെട്ട്, അവ, അപ്പപ്പോഴത്തെ പ്രതിസന്ധികൾ തരണം ചെയ്യുന്നുവെന്നേയുള്ളൂ. എന്നാൽ മനുഷ്യൻ, തൻറെ സഹജമായ യുക്തിയും ബുദ്ധിയും ഉപയോഗിച്ച്, തന്നെപ്പറ്റിയും ചുറ്റുപാടുകളെപ്പറ്റിയും അറിഞ്ഞ്, ദീർഘവീക്ഷണത്തോടെ ആസൂത്രണം ചെയ്ത്, എപ്പോഴും വിജയിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നു. അപ്രകാരം അറിയാനുള്ള മനുഷ്യൻറെ ആഗ്രഹം അയാളുടെ നൈസർഗിക യുക്തിവിചാരത്തിൽ നിന്നാണുണ്ടാവുന്നത്. ഈ ആഗ്രഹത്തെയാണ് തത്ത്വചിന്ത സഫലീകരിക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്നത്. അതുകൊണ്ട് തത്ത്വചിന്ത ഒരു ആഡംബരമല്ല, ജീവിതാവശ്യമാണ്.

മനുഷ്യസംസ്കാരത്തിൻറെ ഉദ്ഭവം മുതൽ നിരവധി ജീവിതപ്രശ്നങ്ങൾ മനുഷ്യന് അഭിമുഖീകരിക്കേണ്ടി വന്നിട്ടുണ്ട്. ഞാൻ ആര് ? ഈ ലോകമെന്ത് ? ജഗത്തിനെ നിയന്ത്രിക്കുന്ന ശക്തിയെന്ത് ? അവയും ഞാനുമായുള്ള ബന്ധമെന്ത് ? മനുഷ്യജീവിതത്തിന്റെ പരമമായ ലക്‌ഷ്യം എന്ത് ? എന്നു തുടങ്ങിയവ അത്തരം പ്രശ്നങ്ങളിൽ ചിലതു മാത്രമാണ്. തത്ത്വചിന്ത അഥവാ ദർശനശാസ്ത്രം (ഫിലോസഫി) അത്തരം പൊതുവായ പ്രശ്നങ്ങളെയാണ് കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നത്. മനുഷ്യൻറെ അറിവ് കാലക്രമേണ വികസിച്ചതോടെ അവ ഒന്നിച്ചു കൈകാര്യം ചെയ്യനാവാതെ വന്നു. അങ്ങനെ വിവിധ വിജ്ഞാനശാഖകൾ നിലവിൽ വന്നു. ഗണിതം, രസതന്ത്രം, ഭൌതികശാസ്ത്രം തുടങ്ങിയവ അപ്രകാരം നിലവിൽ വന്ന പ്രത്യേകവിജ്ഞാനശാഖകളാണ്. അവ ഓരോന്നും പ്രത്യേകവിഷയങ്ങളെക്കുറിച്ച് ആഴത്തിൽ പഠിക്കുന്നു. അവയിൽ നിന്നു ലഭിക്കുന്ന അറിവുകൾ ഉപയോഗിച്ച്, ദർശനശാസ്ത്രം പ്രപഞ്ചത്തിൻറെ സാമാന്യസ്വഭാവം മനസ്സിലാകാൻ ശ്രമിക്കുന്നു.

പ്രപഞ്ചസ്വഭാവം മനസ്സിലാക്കാൻ വെറും നിരീക്ഷണമോ, അനുഭവമോ മാത്രം മതിയാവില്ല. ആലോചനയിലൂടെ, യുക്തിപൂർവമുള്ള അനുഭവവിശകലനത്തിലൂടെ, മാത്രമേ കഴിയൂ. യുക്തിചിന്ത, അതാണ് ദർശനശാസ്ത്രത്തിൻറെ പ്രധാന ഉപകരണം. അനുഭവങ്ങളുടെയും, നിരീക്ഷണങ്ങളെടെയും അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് അപ്രകാരമുള്ള യുക്തിചിന്ത നടത്തുന്നത്. അപ്പോൾ ഒരു പ്രധാനപ്രശ്നം ഉദിക്കുന്നു. ആരുടെ, എങ്ങനെയുള്ള അനുഭവങ്ങളെയാണ് അടിസ്ഥാനമാക്കേണ്ടത് ? സാമാന്യജനങ്ങളുടെ സാധാരണ അനുഭവങ്ങളാണോ ആധാരമാക്കേണ്ടത് ? അതോ വിശുദ്ധന്മാരുടെയും, ഋഷികളുടെയും, പ്രവാചകരുടെയും വചനങ്ങളും കൂടി തത്ത്വശാസ്ത്രം പരിഗണിക്കേണ്ടതുണ്ടോ ? ഈ വിഷയത്തിൽ ചിന്തകർ ഭിന്നാഭിപ്രായക്കാരാണ്. ചില ചിന്തകർ സാമാന്യജനങ്ങളുടെ അനുഭവങ്ങൾ മാത്രം പരിഗണിച്ചാൽ മതിയെന്നു വാദിച്ചപ്പോൾ, മറ്റു ചിലർ, ചില കാര്യങ്ങളിൽ - വിശേഷിച്ച്, ദൈവം, സംസാരദുഃഖത്തിൽ നിന്നുള്ള വിമോചനം തുടങ്ങിയ കാര്യങ്ങളിൽ - വിശ്വാസയോഗ്യരായവരുടെ വചനങ്ങളും (Testimony) കൂടി പരിഗണിക്കണം എന്ന് വാദിച്ചു. ഈ കാര്യത്തിൽ മാത്രമല്ല, അതു തുടർന്നു വന്ന പല പ്രശ്നങ്ങളിലും അഭിപ്രായഭിന്നതകളുണ്ടായി. അങ്ങനെ,പലതരം ദർശനധാരകൾ (Schools of philosophy) ഉണ്ടായി.

ഇന്ത്യൻ ചിന്തകർ ജീവിതത്തെ ഏറ്റവും നല്ലവഴിയിൽ നയിക്കുന്നത് എങ്ങനെ എന്നു മനസ്സിലാക്കുന്നതിന് വികസിപ്പിക്കേണ്ട ഒരു പ്രായോഗിക ആവശ്യമായി തത്ത്വചിന്തയെ കണ്ടു. തത്ത്വചിന്താ ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ തുടക്കത്തിൽ അവ ജീവിതലക്ഷ്യങ്ങളെ (പുരുഷാർത്ഥങ്ങളെ) എങ്ങനെ സഹായിക്കും എന്ന് വിശദീകരിക്കുന്നത് ഭാരതീയ ഗ്രന്ഥകർത്താക്കളുടെ ഒരു ചിട്ടയായിത്തീർന്നു. അന്തർലീനമായ ഒരു ഏകവ്യവസ്ഥ ഉണ്ടെന്നും, അത് സർവ്വവ്യാപിയും സർവ്വജ്ഞനുമാണെന്നും ഉള്ള തത്ത്വത്തിലാണ് ഇവർ തത്ത്വചിന്തയെ കെട്ടിപ്പടുത്തത്. വിവിധ തത്ത്വചിന്താ സമ്പ്രദായങ്ങളുടെ ശ്രമങ്ങൾ ഈ ഏകവ്യവസ്ഥയെ വിശദീകരിക്കുന്നതിനായിരുന്നു. പ്രകൃതിയിൽ നിരീക്ഷിക്കുന്ന എല്ലാ പ്രധാന പ്രതിഭാസങ്ങളും - വിധി, സംഭവങ്ങൾ, തുടങ്ങിയവ - ഈ ക്രമത്തിന്റെ ഭാവങ്ങളാണെന്ന് ഇവ വിശദീകരിച്ചു.

ഇതിന്റെ ആദ്യ പരാമർശം കാണുന്നത് ഋഗ്വേദത്തിലാണ്, ഋഗ്വേദത്തിൽ പ്രപഞ്ചവ്യാപിയും സർവ്വത്തിലും ഭാഗവുമായ ബ്രഹ്മത്തെക്കുറിച്ച് പ്രതിപാദിക്കുന്നു. ബ്രഹ്മം ദിശയില്ലാത്തതും സമയത്തിന് അതീതമായതും എല്ലാ സന്തോഷത്തിനും വിജ്ഞാനത്തിനും അതീതവുമാണെന്ന് ഋഗ്വേദം പറയുന്നു.

വികാസവും സവിശേഷതകളും

ഇന്ത്യയിൽ പല ദർശനധാരകളുണ്ടായിരുന്നു. അവയെ പാരമ്പരാഗതരീതിയനുസരിച്ച്, ആസ്തികം (Orthodox) എന്നും നാസ്തികം (Heterodox) രണ്ടായി തരംതിരിച്ചിട്ടുണ്ട്. അന്നു നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന വിജ്ഞാനശേഖരങ്ങളായ വേദങ്ങളെ (ഋക്ക്, യജുസ്, സാമം, അഥർവം) അവയുടെ ആധികാരികതയെ അംഗീകരിക്കുന്നുണ്ടോ ഇല്ലയോ എന്നതാണ് ഈ വിഭജനത്തിൻറെ അടിസ്ഥാനം. അല്ലാതെ, ദൈവാസ്തിത്വം അംഗീകരിക്കുന്നുണ്ടോ ഇല്ലയോ എന്നുള്ളതല്ല. നാസ്തികദർശനങ്ങളായ ചർവാകദർശനം, ബുദ്ധദർശനം, ജൈനദർശനം എന്നീ മൂന്നു ദർശനങ്ങളും വേദങ്ങളുടെ ആധികാരികതയെ നിരാകരിക്കുന്നു. വേദങ്ങളെ അംഗീകരിക്കുകയും അവ പിന്തുടരുകയും ചെയ്യുന്ന ദർശനങ്ങളാണ്, മീമാംസയും വേദാന്തവും. അവ ആസ്തികദര്ങ്ങളാണ്. എന്നാൽ ന്യായം, വൈശേഷികം, സാംഖ്യം, യോഗം തുടങ്ങിയവ വേദങ്ങളെ അടിസ്ഥാനപ്പെടുത്തിയുള്ള ദർശനശാഖകളല്ല. അവ സാമാന്യജനങ്ങളുടെ അനുഭവങ്ങളുടെ സ്വതന്ത്രാടിസ്ഥാനത്തിലുള്ളവയാണ്. എന്നാൽ അവ വേദങ്ങളെ നിരാകരിച്ചില്ല, എന്നാൽ അപ്രകാരം സ്വതന്ത്രമായെടുത്ത നിഗമനങ്ങളും, വേദവചനങ്ങളും പൊരുത്തപ്പെടുമെന്ന് തെളിയിക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. അവയും ആസ്തികദർശനങ്ങളായിട്ടാണ് പരമ്പരാഗത സമ്പ്രദായത്തിൽ, കരുതപ്പെടുന്നത്.

പാശ്ചാത്യലോകത്ത്, വിവിധ ദർശനധാരകൾ, ഒന്നിനു പിറകേ മറ്റോന്നായി, പഴയതിനെ മറികടന്നു പുതിയത് എന്ന രീതിയിലാണു വികസിച്ചത്. എന്നാൽ ഇന്ത്യയിൽ, ദർശനധാരകൾ ഏതാണ്ട് ഒരേ കാലത്ത് ഉത്ഭവിക്കുകയും സമാന്തരമായി വികസിക്കുകയും ചെയ്തു. ഒരോ ധാരകളും ഒരു കൂട്ടം അനുയായികൾ ഉണ്ടാവുകയും അത് തുടർച്ചയായി പിൻതലമുറകളിലേക്കു കൈമാറുകയും പരസ്പരവിമർശനങ്ങളിലൂടെ വികസിക്കുകയും പ്രായോഗികജീവിതത്തെ സ്വാധീനിക്കുകയും ചെയ്തു.

പാശ്ചാത്യദർശനശാസ്ത്രത്തിൽ, വാസ്തവികതയുടെ പൊതുപ്രശ്നങ്ങൾ (മനുഷ്യൻ, പ്രപഞ്ചം, ദൈവം തുടങ്ങിയവ) പഠിക്കുന്ന കേവലമീമാംസ (Metaphysics) , എങ്ങനെ യ്ഥർത്ഥവിജ്ഞാനം നേടാം എന്ന് അന്വേഷിക്കുന്ന വിഞ്ജാനസിദ്ധാന്തം (Epistemology), കാര്യകാരണബന്ധങ്ങൾ എങ്ങനെ ശരിയായി നിർണയിക്കാം എന്നു പരിശോധിക്കുന്ന തർക്കശാസ്ത്രം (Logic), ധർമ്മാധർമ്മങ്ങൾ എങ്ങനെയാവണം എന്നു പഠിക്കുന്ന ധർമ്മശാസ്ത്രം (Ethics) , സൌന്ദര്യം, കല എന്നിവ പ്രതിപാദിക്കുന്ന സൌന്ദര്യശാസ്ത്രം (Aesthetics) എന്നിങ്ങനെ പല ശാഖകളുണ്ട്. ഇന്ത്യയിൽ ഈ ശാഖകളെല്ലാം വെവ്വേറെയായിട്ടല്ല, ഒന്നിച്ചാണ് ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ പ്രതിപാദിച്ചിരുന്നത്. മാത്രവുമല്ല, ചിന്തകർ എതിരാളികളുടെ വീക്ഷണത്തെ ഗ്രന്ഥത്തിൻറെ ആദ്യഭാഗത്ത് തന്നെ പ്രതിപാദിക്കുകയും (പൂർവ്വപക്ഷം), തുടർന്ന് അവയിലെ വാദങ്ങൾ ഖണ്ഡിക്കുകയും ഒടുവിൽ സ്വന്തം നിലപാട് സിദ്ധാന്തമായി ഉത്തരപക്ഷത്ത് സ്ഥാപിക്കുകയും ചെയ്തു പോന്നു. അതുകൊണ്ട്, ഭാരതീയദാർശനികഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ ഒരെണ്ണം മാത്രമെടുത്താൽ പോലും മറ്റു ദർശനധാരകളെക്കുറിച്ചുള്ള സാമാന്യവിവരങ്ങൾ ലഭിക്കുന്നു.

വെറുമൊരു ബുദ്ധിവ്യായാമം എന്ന നിലയ്ക്കല്ല, ശരിയായ ജീവിതം എന്ത്, ജീവിതദുരിതങ്ങളെ എങ്ങനെ ദൂരീകരിക്കാം, മനുഷ്യജീവിതം എങ്ങനെ നയിക്കണം എന്നിങ്ങനെ, പ്രായോഗികാവശ്യങ്ങൾക്കായാണ് ഇന്ത്യയിലെ തത്ത്വശാസ്ത്രം വളർന്നത്. അതുകൊണ്ട്, ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ ആദ്യം തന്നെ അത് പുരുഷാർത്ഥങ്ങൾക്ക് (Human ends) എങ്ങനെ പ്രയോജനപെടും എന്നു വിശദീകരിക്കുന്ന ഒരു രീതിയുണ്ടായിരുന്നു. ഒരോ ധാരയും ഒരു കൂട്ടം അനുവാചകർ പഠിക്കുകയും ജീവിതത്തിൽ അനുവർത്തിക്കുകയും ചെയ്തു പോന്നു. തലമുറകളായി ചിന്തിച്ചു വികസിപ്പിച്ച ദർശനസമ്പ്രദായങ്ങളാണ് അവ.

ഇന്ത്യൻ തത്ത്വചിന്തകളിൽ പലതിനെയും പ്രത്യക്ഷമായോ പരോക്ഷമായോ, വേദങ്ങളും ഉപനിഷത്തുകളും സ്വാധീനിച്ചിട്ടുണ്ട്. ആസ്തിക(Orthodox)ദർശനങ്ങളിൽ , ചിട്ടയായ തത്ത്വചിന്തയുടെ ആരഭം, “സൂത്രങ്ങൾ“ എന്നു വിളിക്കുന്ന രചനകളിൽ നിന്നാണ്. ആദ്യകാലദാർശനികരുടെ പ്രധാന തത്ത്വചിന്താവാദങ്ങളുടെ സാംക്ഷിപ്തമായ ചെറുവാക്യങ്ങളാണ് അവയിലുള്ളത്. വാമൊഴിയായിട്ടാണ് അവ തലമുറകൾ കൈമാറ്റം ചെയ്യപ്പെട്ടത്. അതിന് ഇത്തരം സൂത്രവാക്യങ്ങൾ പ്രയോജനം ചെയ്തിരിക്കണം. ഉദാഹരണത്തിന് ബാദരായണൻറെ ബ്രഹ്മസൂത്രം ‍, വേദോപനിഷത്തുകളിലെ തത്ത്വചിന്തകൾ ചിട്ടപ്പെടുത്തി സമാഹരിച്ചതാണ്. അതുകൂടാതെ, അവയുടെ സാധ്യമായ വിമർശനങ്ങളും, അതിനുള്ള മറുപടികളും ഉൾപ്പെടുന്നു. വേദാന്തദർശനധാരയിലെ ആദ്യഗ്രന്ഥമാണ് ഇത്. മറ്റു ധാരകൾക്കും ഇത്തരം അടിസ്ഥാന സൂത്രഗ്രന്ഥങ്ങളുണ്ട്. സൂത്രവാക്യങ്ങളുടെ അർത്ഥം പലപ്പോഴും അവ്യക്തമായതിനാൽ, അവയ്ക്ക് വിശദീകരണങ്ങൾ വേണ്ടിവന്നു. അങ്ങനെ പിന്നീട്, സൂത്രങ്ങൾക്ക് ഭാഷ്യങ്ങൾ (Commentaries) രചിക്കപ്പെട്ടു. പല ചിന്തകരും അവരവരുടെ നിലപാടുകൾ വിശദീകരിക്കാനും ഭാഷ്യങ്ങൾ എഴുതി.ശങ്കരൻ, മാധവൻ, രാമാനുജൻ തുടങ്ങിയവർ ബ്രഹ്മസൂത്രത്തിന് ഭാഷ്യങ്ങൾ രചിച്ചിട്ടുണ്ട്. അപ്രകാരം ദർശനധാരകളിൽ ഉപധാരകളുണ്ടായി. കാലക്രമേണ, ഭാഷ്യങ്ങൾക്കു ഭാഷ്യങ്ങളും, അവയിലെ നിലപാടുകൾ വിശദീരിച്ചുകൊണ്ടോ, വിമരിശിച്ചുകൊണ്ടോ ഒക്കെ പല സ്വതന്ത്രരചനകളും ഉണ്ടായി.നാസ്തിക (Heterodox) ദർശനങ്ങൾ പ്രഭവിച്ചത് സൂത്രഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ നിന്നല്ല എങ്കിലും, അവ പരിണമിച്ചത് ഏതാണ്ട് ഇതേ പ്രകാരമാണ്. അതിബൃഹത്തായ ഒരു ദർശനസാഹിത്യം അങ്ങനെയാണുണ്ടായത്.

കാലഘട്ടങ്ങൾ

ക്രി.മു 1500 നു മുൻപ് - വേദങ്ങളും ഉപനിഷദുകളും

ക്രി.മു. 500 നു മുൻപ് - ജൈനമതം, ബുദ്ധമതം, ഭഗവദ് ഗീത, മനുസ്മൃതി

ക്രി.മു. 300 നു മുൻപ് - യാഥാസ്ഥിതിക ദർശനങ്ങളുടെ ഉദയം

ക്രി.വ. 200 - നാഗാർജ്ജുനൻ, മഹായാന ബുദ്ധമതത്തിന്റെ ഉദയം

ക്രി.വ. 600 - ശങ്കരാചാര്യൻ, വേദാന്തത്തിന്റെ ഉദയം

ക്രി.വ. 900-നു ശേഷം - വൈദിക സമ്പ്രദായങ്ങളുടെ ഉദയം: വിശിഷ്ടാദ്വൈതം, ദ്വൈതം, തുടങ്ങിയവ.

ഹൈന്ദവദർശനം എന്ന പരമ്പരയുടെ ഭാഗം

ബ്രഹ്മം · ഓം

ദർശനധാരകൾ സാംഖ്യം · യോഗം ന്യായം · വൈശേഷികം മീമാംസ · ലോകായതം വേദാന്തം (അദ്വൈതം • വിശിഷ്ടാദ്വൈതം • ദ്വൈതം)

ദാർശനികർ പ്രാചീന കാലഘട്ടം കപില മഹർഷി · പതഞ്ജലി · അക്ഷപാദ ഗൗതമർ കണാദൻ · ജൈമിനി · വ്യാസൻ മാർക്കണ്ഡേയൻ മദ്ധ്യകാലഘട്ടം കുമാരിലഭട്ട · ശങ്കരാചാര്യർ · രാമാനുജാചാര്യർ · മധ്വാചാര്യർ · നിംബാർക്കാചാര്യർ വല്ലഭാചാര്യർ · മധുസൂദന സരസ്വതി · നാംദേവ് · ചൈതന്യ മഹാപ്രഭു · തുളസീദാസ് · കബീർ · കമ്പർ · അക്ക മഹാദേവി ആധുനിക കാലഘട്ടം രാമകൃഷ്ണ പരമഹംസർ · സ്വാമി വിവേകാനന്ദൻ രമണ മഹർഷി  · ശ്രീനാരായണഗുരു ചട്ടമ്പിസ്വാമികൾ  · ശുഭാനന്ദഗുരു അരബിന്ദോ  · തപോവനസ്വാമി സ്വാമി ചിന്മയാനന്ദ

ഹിന്ദുമതം കവാടം.

ദർശനധാരകൾ

ഉദാത്ത ഭാരതീയ ദർ‌ശനങ്ങളെ പ്രധാനമായും രണ്ടായി തിരിക്കാം: ആസ്തിക ദർശനങ്ങൾ അഥവാ യാഥാസ്ഥിതിക ദർശനങ്ങൾ എന്നും നാസ്തിക ദർശനങ്ങൾ അഥവാ അയാഥാസ്ഥിതിക ദർശനങ്ങൾ എന്നും. ആസ്തികദർ‌‍ശനങ്ങൾ വേദങ്ങളുടെ പ്രാമാണ്യത്തെ അംഗീകരിക്കുന്നു, എന്നാൽ നാസ്തികദർ‌‍ശനങ്ങൾ വേദങ്ങളെ പ്രമാണമായി സ്വീകരിക്കുന്നില്ല.

ആസ്തിക ദർശനം

പ്രധാന ലേഖനം: ഹിന്ദു ദർശനം

മദ്ധ്യകാലഘട്ടത്തിലെ ബ്രാഹ്മണ-സംസ്കൃത പാണ്ഡിത്യ കാലത്ത് പല ഹിന്ദു ബൗദ്ധിക സമ്പ്രദായങ്ങളും ആറ് യാഥാസ്ഥിതിക സമ്പ്രദായങ്ങളിൽ (ദർശനങ്ങളിൽ), ആറ് തത്ത്വചിന്തകളായി ക്രോഡീകരിക്കപ്പെട്ടു. ഷട്ദർശനങ്ങൾ എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഇവയെല്ലാം തന്നെ വേദങ്ങളുടെ പ്രാമാണ്യത്തെ അംഗീകരിക്കുന്നു.:

ഷഡ് ദർശനങ്ങൾ

1. സാംഖ്യം - സംഖ്യകളെ (ഗണിതത്തെ) കുറിച്ചുള്ള ശാഖ
2. യോഗം - പതഞ്ജലിയുടെ സമ്പ്രദായം (സംഖ്യ സമ്പ്രദായത്തിന്റെ അതീന്ദ്രിയത്തെ (മെറ്റാഫിസിക്സ്) പ്രതിപാദിക്കുന്നു)
3. ന്യായം -
4. വൈശേഷികം - അണുക്കളെക്കുറിച്ചുള്ള (അറ്റോമിസ്റ്റ്) ശാഖ.
5. പൂർവ മീമാംസ (ലളിതമായി മീമാംസ എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു) - വേദ വ്യാഖ്യാനം, വേദ ചടങ്ങുകൾക്ക് പ്രാധാന്യം നൽകുന്നു.
6. ഉത്തര മീമാംസ അഥവാ വേദാന്തം - ഉപനിഷദ് പാരമ്പര്യം, വേദ തത്ത്വചിന്തയ്ക്ക് പ്രാധാന്യം നൽകുന്നു.

ഇവയെ മിക്കപ്പോഴും സാംഖ്യ-യോഗ, ന്യായ-വൈശേഷിക, മീമാസ-വേദാന്തം എന്നിങ്ങനെ യുഗ്മങ്ങളാക്കി വിവക്ഷിക്കാറുണ്ട്. ഈ ആറെണ്ണമാണ് പ്രധാന സമ്പ്രദായങ്ങൾ എങ്കിലും യാഥാസ്ഥിതിക ദർശനങ്ങൾ ഇവ മാത്രമല്ല. വ്യാകരണ സമ്പ്രദായം തുടങ്ങിയ സമ്പ്രദായങ്ങളുമുണ്ട്.

വേദാന്ത സമ്പ്രദായത്തെ വീണ്ടും ആറ് ഉപസമ്പ്രദായങ്ങളായി തിരിച്ചിരിക്കുന്നു: അദ്വൈതം, വിശിഷ്ടാദ്വൈതം, ദ്വൈതം, ദ്വൈതാദ്വൈതം, ശുദ്ധാദ്വൈതം, അചിന്ത്യ ഭേദാഭേദം എന്നിങ്ങനെ.

നാസ്തിക ദർശനം

പ്രധാന ലേഖനങ്ങൾ: ജൈനദർശനം, ബുദ്ധദർശനം, and ചാർവാകദർശനം

വേദങ്ങളെ പ്രമാണങ്ങളായി അംഗീകരിക്കാത്ത ദർശനങ്ങളാണ് നാസ്തിക ദർ‍ശനങ്ങൾ. ബുദ്ധദർ‍ശനവും ജൈനദർശനവും ചർവാകദർശനവുമാണ് നാസ്തിക ദർശനങ്ങൾ.

അവലംബം

ഭാരതീയ തത്ത്വചിന്ത