അശ്അരി
|
|---|
 |
 Islam കവാടം |
അശ്അരി അല്ലെങ്കിൽ അശ്അരിയ്യ മദ്ഹബ്‌ ([1] അറബി: أشعرية അൽഅശ്അരിയ്യ അല്ലെങ്കിൽ ٱلْأَشَاعِرَة അൽഅശാഇറത്‌) ഇസ്ലാമിക വിശ്വാസശാസ്ത്ര സരണിയിലെ ഒന്നാമത്തെ മദ്ഹബാണ്. ദൈവത്തിന്റെ അസ്തിത്വത്തെ വ്യക്തമായി അവതരിപ്പിക്കുന്ന ഈ വിശ്വാസ സരണി ക്രോഡീകരിച്ചത് അറബ് വിശ്വാസ ശാസ്ത്രത്തിലെ പകരം വെക്കാനില്ലാത്ത പണ്ഡിതനായ അബൂ ഹസൻ അൽ അശ്അരി എന്നവരാണ്. (AD 936 / hijra 324). [2] അശ്അരി ധാരയിലെ പണ്ഡിതരെ അശാഇറത് എന്ന് വിളിക്കുന്നു. ഇസ്ലാമിലെ പ്രബലമായ ദൈവശാസ്ത്ര വിഭാഗമാണിവർ. [3] [4] സുന്നി ഇസ്ലാമിലെ ഓർത്തഡോക്സ് ദൈവശാസ്ത്ര സ്കൂളുകളിൽ ഒന്നായി ഇത് കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു, [5] സുന്നി വിശ്വാസധാരയിലെ മറ്റൊരു വിഭാഗമായ മാതുരിദി ധാരക്കൊപ്പമാണ് അശ്അരിധാരയുടെയും സ്ഥാനം. [6] [7]
ഇമാം ഗസ്സാലി, ഇമാം ബ്‌നു അബ്ദിസ്സലാം, ഇമാം സൂയൂത്വീ, ഇമാം ഇബ്‌നു അസാകിർ, ഇമാം സുബുകീ എന്നിവരാണ് ഏറ്റവും പ്രശസ്തരായ അശാഇറതുകൾ [8]
ചരിത്രം
[തിരുത്തുക]സ്ഥാപകൻ
[തിരുത്തുക]ആദ്യകാലത്ത് തെറ്റായ ഇസ്ലാമിക് ഫിലോസഫി പഠിക്കുകയും തെറ്റാണെന്ന് ബോധ്യപ്പെട്ട് ശരിയായ വിശ്വാസ ശാസ്ത്ര തത്ത്വങ്ങൾ മനസ്സിലാക്കുകയും ചെയ്ത് വ്യക്തിയാണ് അബുൽ ഹസൻ അൽ അശ്അരി. ഓരോ സമയവും ആവശ്യമായ പ്രവർത്തനങ്ങളും അപ്പപ്പോൾ ദൈവം സൃഷ്ടിക്കുന്നുവെന്നും സൃഷ്ടികൾക്ക് സ്വന്തം പ്രവൃത്തിയിൽ ഇച്ഛാസ്വാതന്ത്ര്യം ഉണ്ടെന്നും അദ്ദേഹം വിശ്വസിച്ചു. ദിറാർ ഇബ്‌നു അംറിന്റെയും അബൂ ഹനീഫയുടെയും ചിന്തകൾ തന്റെ സിദ്ധാന്തമായ ഇച്ഛാശക്തിയുടെ വിവരണമായി വിശദീകരിച്ചു. [9]
അദ്ദേഹം കാര്യകാരണ ബന്ധത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് പ്രവർത്തനങ്ങൾ എന്ന മുഅ്തസലീ വീക്ഷണങ്ങളെ ശക്തിയുക്തം എതിർത്തു. സംവാദങ്ങൾക്ക് അവസരം നൽകാത്ത പൂർണമായും അനുകരണങ്ങളാണ് എന്ന ആശയങ്ങൾ പ്രചരിപ്പിക്കുന്ന സാഹിരി(ലിറ്ററലിസ്റ്റ്), മുജസ്സിമത്(ആന്ത്രോപൊതീസ്റ്റ്), മുഹദ്ദിസീൻ(ട്രഡീഷണലിസ്റ്റ്) എന്നിവരെയും എതിർത്തു. [10]
ഒരു വിഭാഗം ആളുകൾ (അതായത്, സഹീറികളും മറ്റുള്ളവരും) സ്വന്തം അജ്ഞതയിൽ നിന്നാണ് മൂലധനം ഉണ്ടാക്കിയത്; വിശ്വാസ കാര്യങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ചർച്ചകളും യുക്തിസഹമായ ചിന്തയും അവർക്ക് വലിയ ഭാരമായിത്തീർന്നു. അതിനാൽ അവർ അന്ധമായ വിശ്വാസത്തിലേക്കും അന്ധമായ പിന്തുടരലിലേക്കും ചായ്വ് കാണിച്ചു. (തഖ്‌ലീദ്) മതത്തിന്റെ തത്ത്വങ്ങളെ യുക്തിസഹമാക്കാൻ ശ്രമിച്ചവരെ 'പുതുമയുള്ളവർ' എന്ന് അവർ അപലപിച്ചു. ചലനം, വിശ്രമം, ശരീരം, അപകടം, നിറം, സ്ഥലം, ആറ്റം, ആറ്റങ്ങളുടെ കുതിപ്പ്, ദൈവത്തിന്റെ ഗുണവിശേഷങ്ങൾ എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള ചർച്ച ഒരു പുതുമയും പാപവുമാണെന്ന് അവർ കരുതി. അങ്ങനെയുള്ള ചർച്ചകൾ ശരിയായ കാര്യമായിരുന്നുവെന്ന് അവർ പറഞ്ഞു. പ്രവാചകനും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്വഹാബികൾ തീർച്ചയായും അങ്ങനെ ചെയ്യുമായിരുന്നു; പ്രവാചകൻ തന്റെ മരണത്തിനുമുമ്പ് മതപരമായ വീക്ഷണകോണിൽ നിന്ന് ആവശ്യമായ എല്ലാ കാര്യങ്ങളും ചർച്ച ചെയ്യുകയും വിശദീകരിക്കുകയും ചെയ്തു, അവയൊന്നും അനുയായികൾ ചർച്ചചെയ്യാൻ തയ്യാറായില്ല; മുകളിൽ സൂചിപ്പിച്ച പ്രശ്നങ്ങൾ അദ്ദേഹം ചർച്ച ചെയ്തില്ല, അവ ചർച്ച ചെയ്യുന്നത് ഒരു പുതുമയായി കണക്കാക്കണമെന്ന് വ്യക്തമായിരുന്നു.
വികാസം
[തിരുത്തുക]ആദ്യകാല ഇസ്ലാമിക തത്ത്വചിന്തയുടെ പ്രധാന വിദ്യാലയമായി അശ്അരിസം മാറി. അബുൽ ഹസൻ അൽ അശ്അരി സ്ഥാപിച്ച അടിത്തറയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് ഇത് നിർമിച്ചത്. പത്താം നൂറ്റാണ്ടിൽ അദ്ധ്യാപകൻ അബ്ദുല്ല ഇബ്‌നു സയിദ് ഇബ്‌നു ഖുല്ലാബ് പഠിപ്പിച്ച രീതിശാസ്ത്രത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കി സ്‌കൂൾ സ്ഥാപിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും, ചരിത്രത്തിലുടനീളം ഈ വിദ്യാലയം നിരവധി മാറ്റങ്ങൾക്ക് വിധേയമായി. അതിന്റെ ഫലമായി ആധുനിക ഉപയോഗത്തിൽ അശ്അരി എന്ന പദം വളരെ വിശാലമാണ്. ഇബ്‌നു ഫുറാക്കിടയിലുള്ള വ്യത്യാസങ്ങൾ ഉദാഹരണമാണ്. (d. AH 406) and al-Bayhaqi (d. AH 384).[11][12]
ഉദാഹരണത്തിന്, ദൈവത്തിന്റെ സവിശേഷ സ്വഭാവത്തെയും സ്വഭാവ സവിശേഷതകളെയും മനസ്സിലാക്കുന്നത് മനുഷ്യന്റെ കഴിവിനപ്പുറമാണെന്നായിരുന്നു അശ്അരി കാഴ്ചപ്പാട്. തശ്ബീഹിന്റെയും തഅ്ത്തീലിന്റെയും പ്രശ്നങ്ങൾ പരിഹരിക്കുന്നതിന് അബുൽ ഹസൻ അൽ അശ്അരി നിർദേശിച്ച പരിഹാരം, ഖുർആനിൽ പരാമർശിച്ചിരിക്കുന്ന ഗുണങ്ങളും പേരുകളും യഥാർത്ഥ അർത്ഥത്തിൽ ദൈവികതയ്ക്ക് ഉണ്ടെന്ന് സമ്മതിക്കുന്നു. ഈ പേരുകൾക്കും ആട്രിബ്യൂട്ടുകൾക്കും പോസിറ്റീവ് റിയാലിറ്റി ഉള്ളതിനാൽ, അവ സത്തയിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമാണ്, എന്നിരുന്നാലും അവയ്ക്ക് പുറമെ അസ്തിത്വമോ യാഥാർത്ഥ്യമോ ഇല്ല. ഈ വിഷയത്തിൽ അൽ-അശ്അരിയുടെ പ്രചോദനം ഒരു വശത്ത് സത്തയെയും ആട്രിബ്യൂട്ടിനെയും സങ്കൽപങ്ങളായി വേർതിരിച്ചറിയുക, മറുവശത്ത് സത്തയും ആട്രിബ്യൂട്ടും തമ്മിലുള്ള ദ്വൈതത്വം സ്ഥിതിചെയ്യേണ്ടത് അളവിലല്ല, ഗുണപരമായ തലത്തിലാണ് - ഇവ്വിഷയകമായുള്ള ചില മുതസിലി ചിന്തകൾ ദുർഗ്രാഹ്യമായിരുന്നു.[13]
വിശ്വാസം
[തിരുത്തുക]അശ്അരിയ്യ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ താഴെ പറയുന്നവയാണ്.
- ദൈവം സർവ്വശക്തനാണ്, അതിനാൽ എല്ലാ നല്ലതും തിന്മയുമാണ് ദൈവം കൽപിക്കുകയോ വിലക്കുകയോ ചെയ്യുന്നത്.[14] ഖുർആനിലും ഹദീസുകളിലും വെളിപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നതുപോലെ ദൈവം ചെയ്യുന്നതോ കല്പിക്കുന്നതോ നിർവചനം അനുസരിച്ച് ന്യായം മാത്രമാണ്. അവൻ നിരോധിക്കുന്നത് നിർവചനം അനുസരിച്ച് അന്യായമാണ്.[15] ശരിയും തെറ്റും വസ്തുനിഷ്ഠമായ യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളല്ല. [16]
- മുസ്തസിലകളുടെ വാദം പോലെത്തവ - ദൈവം നീതിമാനായതിനാൽ അവന് അന്യായമായ എന്തെങ്കിലും ചെയ്യാൻ / കൽപ്പിക്കാൻ കഴിയില്ല (അവരുടെ നിയന്ത്രണത്തിന് അതീതമായ ഒരു കാര്യത്തെക്കുറിച്ച് ആരെയെങ്കിലും നരകത്തിൽ അപലപിക്കുന്നത് പോലുള്ളവ)- ഒരു പിശകാണ്, കാരണം ഇത് അവന്റെ ശക്തിയെ പരിമിതപ്പെടുത്തുന്നു. ചില ദിവ്യപ്രവൃത്തികൾ / കൽപ്പനകൾ മനുഷ്യരോട് അന്യായമായി തോന്നാം, പക്ഷേ അത് അന്യാമായിക്കൊള്ളണം എന്നില്ല. [16][16]
- ദൈവത്തിന്റെ തനതായ സ്വഭാവവും ഗുണവിശേഷങ്ങളും മനുഷ്യന്റെ യുക്തിയും ഇന്ദ്രിയങ്ങളും പൂർണ്ണമായി മനസ്സിലാക്കാൻ കഴിയില്ല.[17]
- കാരണം ദൈവമാണ് അറിവിന്റെ ഉറവിടത്തെ കുറിച്ച് ചിന്തിക്കാനുള്ള ബുദ്ധി നൽകിയത്.[18]
- ബൗദ്ധിക അന്വേഷണം ഖുറാനിന്റെയും ഹദീസിന്റെയും വെളിച്ചത്തിലാണ്. അതിനാൽ ഖുറആൻ, ഹദീസ് എന്നിവയുടെ വ്യാഖ്യാനങ്ങൾ പഴയ വ്യാഖ്യാനങ്ങളുടെ സഹായത്തോടെ വികസിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കണം.[19]
- ദൈവം മാത്രമേ ഹൃദയത്തെ അറിയുന്നുള്ളൂ, ആരാണ് വിശ്വസ്തരെന്നും അല്ലാത്തവരുമെന്നവൻ അറിയുന്നു.[20]
- നരകത്തിലുള്ളവരുടെ പാപങ്ങൾ ദൈവം ക്ഷമിക്കും. [21]
- മനുഷ്യർക്ക് സ്വതന്ത്ര ഇച്ഛാശക്തിയുണ്ടെങ്കിലും അവർക്ക് ഒന്നും സൃഷ്ടിക്കാൻ അധികാരമില്ല, അതിനാൽ ദൈവം നൽകിയ സാധ്യതകൾക്കിടയിൽ തീരുമാനിക്കുക. [22] ഈ സിദ്ധാന്തം ഇപ്പോൾ പാശ്ചാത്യ തത്ത്വചിന്തയിൽ ഇടയ്ക്കിടെ വാദിക്കപ്പെടുന്നു. കസ്ബ് (ഏറ്റെടുക്കൽ) സിദ്ധാന്തമനുസരിച്ച്, ഏതൊരു മനുഷ്യന്റെ എല്ലാ പ്രവൃത്തികളും, ഒരു വിരൽ ഉയർത്തുന്നത് പോലും ദൈവം സൃഷ്ടിച്ചതാണ്, എന്നാൽ ആ പ്രവൃത്തി ചെയ്യുന്ന മനുഷ്യനാണ് അതിന് ഉത്തരവാദി, കാരണം അവർ ആ പ്രവൃത്തി 'സ്വന്തമാക്കി'.[23]
- ഖുർആൻ സാരാംശത്തിൽ സൃഷ്ടിക്കാത്ത ദൈവവചനമാണ്, എന്നിരുന്നാലും അക്ഷരങ്ങളിലോ ശബ്ദത്തിലോ ഒരു രൂപം സ്വീകരിക്കുമ്പോഴാണ് ഇത് സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്നത്. [23]
- ഇസ്ലാമിന്റെ അഞ്ച് തൂണുകളിൽ മുസ്ലിം വിശ്വസിക്കണം; [24]
നിരൂപണം
[തിരുത്തുക]ഇബ്‌നു തൈമിയ അശ്അരി ചിന്തയെ ആക്രമിച്ചു (ചരിത്രകാരനായ ജോനാഥൻ എ സി ബ്രൗണിന്റെ വാക്കുകളാണിത്) ''ഗ്രീക്ക് പ്രശ്നങ്ങൾക്കുള്ള ഒരു ഗ്രീക്ക് പരിഹാരം'', അത് ഒരിക്കലും മുസ്ലിംകളെ ആശങ്കപ്പെടുത്തരുത് എന്നാണ് ഇബ്‌നു തൈമിയ്യ പറഞ്ഞത്.[25] അശ്അരി ധാരയുടെ ദൈവശാസ്ത്രത്തിലെ അക്ഷരീയതയുടെ അഭാവമുണ്ടെന്ന് പറഞ്ഞ ഷാ വാലി അല്ലാഹും ഇബ്‌നു തൈമിയയും തള്ളിക്കളഞ്ഞു.[26]
മറുവശത്ത്, ജർമൻ ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് എഡ്വേർഡ് സച്ചു അശ്അരിയുടെയും അതിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ പ്രതിരോധക്കാരനായ ഗസ്സാലിയുടെയും ദൈവശാസ്ത്രത്തെ കുറ്റപ്പെടുത്തി. പ്രത്യേകിച്ചും പത്താം നൂറ്റാണ്ടിൽ ആരംഭിക്കുന്ന ഇസ്ലാമിക ശാസ്ത്രത്തിന്റെ തകർച്ചയ്ക്ക്, രണ്ട് പുരോഹിതന്മാർ മാത്രമാണ് മുസ്ലീം ലോകം ശാസ്ത്ര ലോകമായി മാറാനുള്ള തടസ്സമെന്ന് പ്രസ്താവിച്ചു. [27] അത്തരമൊരു അവകാശവാദത്തിന് ചരിത്രപരമായ തെളിവുകളില്ലെന്ന് അവർ അവകാശപ്പെട്ടു. വാസ്തവത്തിൽ ശാസ്ത്രം അഭിവൃദ്ധി പ്രാപിക്കുകയായിരുന്നു. പുതിയ സാങ്കേതികവിദ്യയുടെ ദുരുപയോഗത്തിനെതിരായ ഗസ്സാലി മുന്നറിയിപ്പ് മോശമായി വായിച്ചതാണ് ഈ മിത്ത് ഉത്ഭവിക്കാൻ കാരണമെന്നും അത് ശരിയായി നടപ്പാക്കിയില്ലെങ്കിൽ സമൂഹത്തെ തകർക്കും മെന്നും അദ്ദേഹം പറയുന്നു. ഇന്നത്തെ ന്യൂക്ലിയർ ആയുധങ്ങൾ, കൃത്രിമബുദ്ധി, സ്റ്റെം സെൽ ഗവേഷണം എന്നിവ ധാർമിക കാരണങ്ങളാൽ ഒരു പരിധിവരെ പരിമിതപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു.[28]
അശ്അരികൾ ശാസ്ത്രീയ രീതികൾ അംഗീകരിക്കുക മാത്രമല്ല അവ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തുവെന്ന് മറ്റു പലരും സമ്മതിക്കുകയും വാദിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ശാസ്ത്രീയ രീതിയുടെ തുടക്കക്കാരായ ഇബ്‌നു ഹെയ്തം, അൽ-ബൊറൂനി എന്നിവരെപ്പോലുള്ള ഏറ്റവും വലിയ മുസ്ലിം ശാസ്ത്രജ്ഞരിൽ ചിലർ തന്നെ അശ്അരി സ്‌കൂൾ ഓഫ് ഇസ്ലാമിക് ദൈവശാസ്ത്രത്തിന്റെ അനുയായികളായിരുന്നുവെന്ന് സിയാവുദ്ദീൻ സർദാർ ചൂണ്ടിക്കാട്ടുന്നു.[29] വിശ്വാസമോ തഖ്‌ലീദോ ഇസ്ലാമിന് മാത്രമേ ബാധകമാകൂ എന്ന് വിശ്വസിച്ചിരുന്നു മറ്റ് അശ്അരികൾ, പുരാതനമായ മറ്റു ആശയങ്ങളിൽ ഇവ ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. [30] തഖ്‌ലീദ് ഇസ്ലാമിലെ പ്രവാചകന്മാർക്ക് മാത്രമേ ബാധകമാകൂ എന്നും മറ്റേതൊരു അധികാരികൾക്കും ബാധകമല്ലെന്നും ഇബ്‌നു അൽ ഹെയ്താമിന്റെ വീക്ഷണം ടോളമിക്കും മറ്റ് പുരാതന അധികാരികൾക്കുമെതിരായ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ശാസ്ത്രീയ സംശയത്തിനും വിമർശനത്തിനും അടിസ്ഥാനമായി.[31]
ചില എഴുത്തുകാർ അശ്അരികളും മറ്റ് വൈരുദ്ധ്യാത്മക ദൈവശാസ്ത്രജ്ഞരും ഉപയോഗിച്ച ചർച്ചാ രീതികളുടെ ആത്മീയ മൂല്യത്തെ ചോദ്യം ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. അശ്അരി സ്‌കൂളിലെ ഒരു പ്രമുഖ വ്യക്തിയായ ഫഖറുദ്ദീൻ അൽ-റാസി തന്റെ ജീവിതാവസാനം പറഞ്ഞു: 'തത്ത്വചിന്തയും വൈരുദ്ധ്യാത്മകതയും നൽകിയ എല്ലാ രീതികളും ഞാൻ ഉപയോഗിച്ചു, പക്ഷേ അവസാനം ഈ രീതികൾ കൊണ്ടുവരാൻ കഴിയില്ലെന്ന് ഞാൻ മനസ്സിലാക്കി. ക്ഷീണിച്ച ഹൃദയത്തിന് സാന്ത്വനം നൽകുകയോ ദാഹിക്കുന്നവരുടെ ദാഹം ശമിപ്പിക്കുകയോ ചെയ്യുക. ഏറ്റവും നല്ല മാർഗ്ഗവും യാഥാർത്ഥ്യത്തോട് ഏറ്റവും അടുത്തതും ഖുർആൻ നൽകിയ രീതിയാണ്. അതാണ് അശ്അരി ധാരയിലുള്ളത്. [32]
ഇതും കാണുക
[തിരുത്തുക]- പ്രമുഖ അശ്അരികളുടെ പട്ടിക
- ഗ്രോസ്‌നിയിൽ സുന്നി ഇസ്ലാമിനെക്കുറിച്ചുള്ള 2016 ലെ അന്താരാഷ്ട്ര സമ്മേളനം
- മുഅ്തസില
- ബി - ലാകൈഫ
- ↑ "al-Ashʿari" Archived 2014-02-19 at the Wayback Machine.. Random House Webster's Unabridged Dictionary.
- ↑ Tabyin Kadhib al-Muftari fima Nussiba ila al-Imam al-Ash`ari (Ibn 'Asakir)
- ↑ Abdullah Saeed Islamic Thought: An Introduction Routledge 2006 ISBN 978-1-134-22564-4 chapter 5
- ↑ Juan Eduardo Campo Encyclopedia of Islam New York, NY 2009 ISBN 978-1-438-12696-8 page 66
- ↑ Pall, Zoltan. Lebanese Salafis Between the Gulf and Europe. Amsterdam University Press. p. 18. Retrieved 12 July 2016.
- ↑ Halverson, J. Theology and Creed in Sunni Islam. Springer. p. 9. Retrieved 12 July 2016.
- ↑ Aaron W. Hughes Muslim Identities: An Introduction to Islam Columbia University Press 2013 ISBN 978-0-231-53192-4 page 193
- ↑ Hamad al-Sanan, Fawziy al-'Anjariy, Ahl al-Sunnah al-Asha'irah, pp.248-258. Dar al-Diya'.
- ↑ Watt, Montgomery. Free-Will and Predestination in Early Islam. Luzac & Co.: London 1948.
- ↑ M. Abdul Hye, Ph.D, Ash’arism, Philosophia Islamica.
- ↑ "Imam Bayhaqi". Archived from the original on 2018-06-03. Retrieved 2020-03-12.
- ↑ "Archived copy". Archived from the original on 2013-02-16. Retrieved 2013-02-13.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ Corbin (1993), pp. 115 and 116
- ↑ John L. Esposito The Oxford History of Islam Oxford University Press 2000 ISBN 978-0-199-88041-6 p. 281
- ↑ John L. Esposito The Oxford History of Islam Oxford University Press 2000 ISBN 978-0-199-88041-6 p. 281
- ↑ 16.0 16.1 16.2 Brown, Jonathan A.C. (2014). Misquoting Muhammad: The Challenge and Choices of Interpreting the Prophet's Legacy. Oneworld Publications. p. 53. ISBN 978-1780744209. Retrieved 4 June 2018.
- ↑ John L. Esposito The Oxford History of Islam Oxford University Press 2000 ISBN 978-0-199-88041-6 p. 281
- ↑ Aaron W. Hughes Muslim Identities: An Introduction to Islam Columbia University Press 2013 ISBN 978-0-231-53192-4 page 194
- ↑ Alexander Knysh Islam in Historical Perspective Taylor & Francis 2016 ISBN 978-1-317-27339-4 page 163
- ↑ Ron Geaves Islam Today: An Introduction A&C Black 2010 ISBN 978-1-847-06478-3 page 21
- ↑ Ian Richard Netton Encyclopaedia of Islam Routledge 2013 ISBN 978-1-135-17960-1 page 183
- ↑ Aaron W. Hughes Muslim Identities: An Introduction to Islam Columbia University Press 2013 ISBN 978-0-231-53192-4 page 194
- ↑ 23.0 23.1 Cyril Glassé, Huston Smith The New Encyclopedia of Islam Rowman Altamira 2003 ISBN 978-0-759-10190-6 page 62-3
- ↑ Abdullah Saeed Islamic Thought: An Introduction Routledge 2006 ISBN 978-1-134-22564-4 chapter 5
- ↑ Brown, Jonathan A.C. (2014). Misquoting Muhammad: The Challenge and Choices of Interpreting the Prophet's Legacy. Oneworld Publications. p. 62. ISBN 978-1780744209. Retrieved 4 June 2018.
- ↑ Brown, Jonathan A.C. (2014). Misquoting Muhammad: The Challenge and Choices of Interpreting the Prophet's Legacy. Oneworld Publications. p. 65. ISBN 978-1780744209. Retrieved 4 June 2018.
- ↑ Muzaffar Iqbal, Science and Islam, pg. 120. From the Greenwood Guides to Science and Religion Series. Westport: Greenwood Publishing Group, 2007. ISBN 9780313335761
- ↑ Lumbard, Joseph. "Neil deGrasse Tyson, Abū Ḥāmid al-Ghazālī, and the Decline of Science in the Islamic World". Retrieved 25 October 2019.
- ↑ Sardar, Ziauddin (1998), "Science in Islamic philosophy", Islamic Philosophy, Routledge Encyclopedia of Philosophy, retrieved 2008-02-03
- ↑ Anwar, Sabieh (October 2008), "Is Ghazālī really the Halagu of Science in Islam?", Monthly Renaissance, 18 (10), retrieved 2008-10-14
- ↑ Rashed, Roshdi (2007), "The Celestial Kinematics of Ibn al-Haytham", Arabic Sciences and Philosophy, 17 (01), Cambridge University Press: 7–55 [11], doi:10.1017/S0957423907000355
- ↑ Rashid Ahmad Jullundhry, Quranic Exegesis in Classical Literature, pg. 53-54. Islamic Book Trust/The Other Press, 2010. ISBN 9789675062551