ശ്രാദ്ധം
മരിച്ചുപോയ പൂർവ്വികരോട് നമ്മുടെ കടപ്പാടുകൾ നിറവേറ്റുകയും, അവരുടെ ആത്മാവിനെ തൃപ്തിപ്പെടുത്തുകയും അവരുടെ പാപങ്ങളിൽ നിന്ന് അവരെ മുക്തരാക്കുകയും ആണ് ശ്രാദ്ധ കർമ്മ ലക്ഷ്യം[1]. മരിച്ചുപോയ ഒരു പൂർവ്വികന്റെ ബഹുമാനാർത്ഥം നടത്തുന്ന ഒരു ചടങ്ങാണ് ശ്രാദ്ധം; ഈ ആചാരം എല്ലാ പുരുഷ ഹിന്ദുക്കൾക്കും (സന്യാസിമാർ ഒഴികെ) കല്പിച്ചിട്ടുള്ള ഒരു സാമൂഹികവും മതപരവുമായ ഉത്തരവാദിത്തമാണ്. മരിച്ചവരുടെ ആത്മാക്കളെ അവരുടെ പുനർജന്മത്തിനും പുനരവതാരത്തിനും മുമ്പായി താഴ്ന്ന പ്രദേശങ്ങളിൽ നിന്ന് ഉയർന്ന മേഖലകളിലേക്കുള്ള അവരുടെ തീർത്ഥാടനത്തിൽ പോഷിപ്പിക്കാനും സംരക്ഷിക്കാനും പിന്തുണയ്ക്കാനും ഇത് ഉദ്ദേശിച്ചുള്ളതാണ്[2]. ശ്രാദ്ധ കർമ്മം പൂർണ്ണ ഭക്തിയോടെ അനുഷ്ഠിക്കേണ്ടതിന്റെ പ്രാധാന്യം ശാസ്ത്രങ്ങളിൽ പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. "മകൻ തന്റെ മാതാപിതാക്കളെ 'പുത്' എന്ന നരകത്തിൽ നിന്ന് രക്ഷിക്കുന്നു, അതിനാൽ 'പുത്രൻ' എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്നു" എന്ന് ഗരുഡ പുരാണത്തിലെ ശ്ലോകത്തെ (21.32) ഉദ്ദരിച്ചുകൊണ്ട് പറയപ്പെടുന്നു[3]. മരിച്ച പൂർവ്വികരുടെയോ അല്ലെങ്കിൽ ശരിയായ ആചാരങ്ങൾക്കനുസൃതമായി ദഹിപ്പിക്കപ്പെടുകയോ സംസ്കരിക്കുകയോ ചെയ്ത എല്ലാ മരിച്ചവരുടെയും ഏതെങ്കിലും ആത്മാക്കളെയാണ് പിതൃക്കൾ എന്ന പദം കൊണ്ട് ഉദ്ദേശിക്കുന്നത്[4].
മരിച്ചുപോയ ബന്ധുമിത്രാദികൾക്കോ പിതൃക്കൾക്കോ മരിച്ച ദിവസത്തെ തിഥിയും, പക്ഷവും കണക്കിലെടുത്ത് അർപ്പിക്കുന്ന ദ്രവ്യത്യാഗമാണ് ശ്രാദ്ധം. പ്രധാനമായും ഹിന്ദു സംസ്കാരത്തിലെ ഒരു ആചാരമാണിത്[5]. പഞ്ചമഹായജ്ഞങ്ങളിൽ ഉൾപ്പെടുന്ന പിതൃയജ്ഞമാണ് ഇത്. പരശുരാമൻ പിതാവിന്റെ ശ്രാദ്ധത്തിന് അദ്ദേഹത്തെ കൊന്നയാളിന്റെ രക്തം കൊണ്ട് തർപ്പണം ചെയ്തതതായി പുരാണങ്ങൾ പറയുന്നു. ബുദ്ധമതത്തിലും ശ്രാദ്ധം അർപ്പിക്കുന്ന ചടങ്ങ് ഉണ്ട്. സ്മൃതികളിൽ ശ്രാദ്ധങ്ങൾ ചെയ്യേണ്ട രീതിയെക്കുറിച്ച് വിസ്തരിച്ച് പ്രതിപാദിക്കുന്നു. ബ്രാഹ്മണർക്കാണ് ശ്രാദ്ധം അർപ്പിക്കേണ്ടതെങ്കിലും ഇന്ന് മിക്കവരും ശ്രാദ്ധം നടത്തുന്നുണ്ടെങ്കിലും അത് ബ്രാഹ്മണർക്കയി മാത്രം അർപ്പിച്ചുകാണുന്നില്ല.
ഐതിഹ്യം[തിരുത്തുക]
മരിച്ചവരുടെ ആത്മാക്കൾക്ക് പിതൃദേവതകളുടെ പ്രീതി ലഭിക്കുന്നതിന് ചെയ്യുന്ന യജ്ഞമാണ് ശ്രാദ്ധം. പിതൃക്കൾ തറവാട് നിലനിർത്തിയവരാണ് എന്നതുകൊണ്ട് ജലതർപ്പണം, അന്നം എന്നിവയാൽ അവരെ തൃപ്തിപ്പെടുത്തുന്നതിനും അവരുടെ സ്മരണ നിലനിർത്തുന്നതിനും വേണ്ടിയാണ് ശ്രാദ്ധമൂട്ട്. ഇത് ചെയ്യണമെങ്കിൽ തലേദിവസം മുതൽക്കേ വ്രതം എടുത്തിരിക്കണം എന്നാണ് പ്രമാണം. ആത്മാക്കൾ പിതൃലോകത്ത് വസിക്കുന്നു എന്നാണ് വിശ്വാസം[6]. അവിടെ നിന്ന് അവർ ദേവലോകത്തേക്ക് യാത്ര ചെയ്യുന്നു. മനുഷ്യരുടെ ഒരു വർഷം പിതൃക്കൾക്ക് ഒരു ദിവസമത്രെ. ഈ യാത്രയിൽ പിതൃക്കളെ ദിവസവും ഊട്ടുന്നു എന്ന സങ്കല്പ്പത്തിലണ്, മരിച്ച ദിവസത്തെ പക്ഷം, തിഥി, നക്ഷത്രം എന്നീ ഘടകങ്ങൾ പഞ്ചാംഗ പ്രകാരം ഗണിച്ച് ഓരൊ വർഷവും ശ്രാദ്ധം ചെയ്യുന്നത്. ശ്രാദ്ധമൂട്ടി ബലികർമ്മങ്ങൾ ചെയ്യുമ്പോൾ ബലിച്ചോറുകൊണ്ട് പിതൃദേവതകൾ പ്രസന്നരായി മരിച്ചവരുടെ ആത്മാക്കളെ (പിതൃക്കളെ) അനുഗ്രഹിക്കുന്നുവെന്നാണ് സങ്കല്പം[7].
കാക്കക്ക് ബലിച്ചോറ് കൊത്തിതിന്നാനുള്ള അനുവാദം കിട്ടിയതിനെകുറിച്ച് ഉത്തര രാമയണത്തിൽ ഒരു കഥയുണ്ട്. ഒരിക്കൽ മരുത്തൻ എന്ന രാജാവ് ഒരു മഹേശ്വരയജ്ഞം നടത്തി. ഇന്ദ്രാദി ദേവതകൾ സത്രത്തിൽ സന്നിഹിതരായിരുന്നു. ഈ വിവരം അറിഞ്ഞ് രാക്ഷസ രാജാവായ രാവണൻ അവിടേക്ക് വന്നു. ഭയവിഹ്വലരായ ദേവന്മാർ ഓരോരോ പക്ഷികളുടെ വേഷം പൂണ്ടു. ആ കൂട്ടത്തിൽ യമധർമ്മൻ രക്ഷപ്പെട്ടത് കാക്കയുടെ രൂപത്തിലായിരുന്നുവത്രേ. അന്നു മുതൽ കാക്കകളോട് കാലന് സന്തോഷം തോന്നി. മനുഷ്യർ പിതൃക്കളെ പൂജിക്കുമ്പോൾ, മേലിൽ ബലിച്ചോറ് കാക്കകൾക്ക് അവകാശമായിത്തീരുമെന്ന് യമധർമ്മൻ അനുഗ്രഹിച്ചു. അന്നു മുതലാണ് കാക്കകൾ ബലിച്ചോറിന് അവകാശികൾ ആയി തീർന്നതെന്ന് കരുതുന്നു.
ചരിത്രം[തിരുത്തുക]
വേദ കാലഘട്ടത്തിനു മുന്നേതന്നെ മരിച്ചുപോയ പിതൃക്കളുടെ പ്രീതിക്കായി ദാനം ചെയ്യുന്ന ചടങ്ങുകൾ നിലനിന്നിരുന്നു. പിന്നീട് വൈദിക മതം പ്രബലമായപ്പോൾ ശ്രാദ്ധം എന്ന ചടങ്ങ് ബ്രാഹ്മണർക്കുള്ള പ്രത്യേക അവകാശമായിത്തീർന്നു.[അവലംബം ആവശ്യമാണ്]
ഹൈന്ദവ പുണ്യഗ്രന്ഥങ്ങൾ അനുസരിച്ച്, ബ്രഹ്മാവിന്റെ പത്ത് പുത്രന്മാരിൽ ഋഷി അത്രിയാണ്, തന്റെ പുത്രനായ നിമി ഋഷിക്ക് ബ്രഹ്മാവ് വിഭാവനം ചെയ്ത ശ്രാദ്ധ ആചാരങ്ങൾ ആദ്യമായി ഉപദേശിച്ചത്‌. തന്റെ പുത്രന്റെ പെട്ടെന്നുള്ള മരണത്തിൽ ദുഃഖിതനായ നിമി ഋഷി, നാരദ മുനിയുടെ ഉപദേശപ്രകാരം, തന്റെ പൂർവ്വികരെ ക്ഷണിക്കാൻ തുടങ്ങിയപ്പോൾ അവർ ഉടൻ തന്നെ അദ്ദേഹത്തിന്റെ മുമ്പാകെ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ട് പറഞ്ഞു, "നിമി, നിങ്ങളുടെ മകൻ ഇതിനകം പിതൃ ദേവതകളുടെ കൂടെ എത്തിക്കഴിഞ്ഞു. മരിച്ചുപോയ മകന്റെ ആത്മാവിന് ഭക്ഷണം നൽകുകയും പൂജിക്കുകയും ചെയ്തതിനാൽ, നിങ്ങൾ പിതൃയജ്ഞം നടത്തിയതിന് തുല്യമാണ്". അന്നുമുതലാണ്, ശ്രാദ്ധം ഒരു പ്രധാന ചടങ്ങായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നത് എന്നാണ് ഹിന്ദുക്കൾ വിശ്വസിക്കുന്നത്[8]. .
വർഗ്ഗീകരണം[തിരുത്തുക]
നാലു തരം ശ്രാദ്ധങ്ങൾ ഉള്ളതായി ധർമ്മ സിന്ധുവിന്റെ സാരാംശം എന്ന പുസ്തകത്തിന്റെ ശ്രാദ്ധ പ്രകരണം എന്ന 26-ആം അധ്യായത്തിൽ ഇങ്ങനെ വിവരിക്കുന്നു[9].
- പാർവണ ശ്രാദ്ധം: പിതൃപിതാമഹ, പ്രപിതാമഹരെ ഉദ്ദേശിച്ച് ചെയ്യുന്നതാണ് പാർവണ ശ്രാദ്ധം. സംസ്കൃത ഭാഷയിൽ പാർവണം എന്ന വാക്കിന് "സമയത്തിന്റെ വിഭജനം അല്ലെങ്കിൽ ചന്ദ്രന്റെ മാറ്റങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടത്" എന്നാണ് അർഥം. ഈ തരത്തെ മൂന്നായി വിഭജിച്ചിരിക്കുന്നു. ആദ്യത്തേത്, ഒരു പർവണം മാത്രമുള്ളതും, പ്രത്യാബ്ദ എന്ന നാമത്തിലുള്ളതുമായ, അന്തരിച്ച മാതാ-പിതാക്കൾക്കായി ചെയ്യുന്നവ, അല്ലെങ്കിൽ പ്രതിവർഷം അവരുടെ തിഥിയിൽ നടത്തുന്നവ. അടുത്തത്, രണ്ട് പർവണങ്ങളുള്ള, വർഷത്തിൽ തൊണ്ണൂറ്റിയാറു പ്രാവശ്യം അമാവാസിയാദികളിൽ നിത്യശ്രാദ്ധമായും, മഹാലയ, അൻവാഷ്ടക ശ്രാദ്ധങ്ങളിലും സപത്നീക പിതാദികളേയും സപത്നീക മാതാദികളേയും അഭിസംബോധന ചെയ്യുന്നു. മൂന്നാമത്തേത്, സപത്നീക മാതാമഹാദികൾക്കുള്ളതാണ്.
- ഏകോദ്ധിഷ്ട ശ്രാദ്ധം: ഏതെങ്കിലും ഒരാളെ ഉദ്ദേശിച്ച് ചെയ്യുന്നത് ഏകോദ്ധിഷ്ട ശ്രാദ്ധം. നവ സംജ്ഞക, നവ മിശ്ര സംജ്ഞക, പുരാണ സംജ്ഞക എന്നീ മൂന്നായി വിഭജിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ഈ വകയിൽ ആദ്യത്തേത് മരണ ദിവസം മുതൽ പത്താം തീയതി വരെയുള്ള കണക്കനുസരിച്ചായത് കൊണ്ട് നവ സംജ്ഞക അല്ലെങ്കിൽ ആഹ്നിക ഏകോദ്ധിഷ്ട ശ്രാദ്ധം എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്നു. രണ്ടാമത്തേത്, വിശ്വദേവനില്ലാതെയുള്ളതാണ്. ഏകാദശം മുതൽ നുനാബ്ദ പര്യന്തം വരെയുള്ള കണക്കനുസരിച്ച്, നവ മിശ്ര സംജ്ഞിക അഥവാ നവ മിശ്രക ആഹ്നിക ഏകോദ്ധിഷ്ട ശ്രാദ്ധം എന്ന് വിളിക്കുന്നു. ശാസ്ത്രമനുസരിച്ച്, മൂന്നാമത്തെ വകയായ പുരാണ സംജ്ഞക ശ്രാദ്ധം അനുജന്റെ മരണത്തെ പരാമർശിക്കുന്നതാണ്. ഇത് മരണത്തിന്റെ ചതുർദശി തിഥിയിൽ ഏകോദ്ധിഷ്ടമായി നടത്തുന്നു. ചിലർ ഇതിനെ സപിണ്ഡാനന്ത പർവണ പുരാണ സംജ്ഞക എന്നും വിളിക്കുന്നു.
- നന്ദിശ്രാദ്ധം: ഇത് പുത്ര ജനനം, വിവാഹങ്ങൾ മുതലായവയുടെ മംഗളകരമായ അവസരങ്ങളിൽ നടത്തപ്പെടുന്നു. ഇതിനെ വൃദ്ധി ശ്രാദ്ധം എന്ന് വിളിക്കുന്നു. പുംസവന-സീമന്തങ്ങൾ, ആധാനം, സോമയാഗം എന്നിവയും, മറ്റ് കർമ്മാംഗ, ഇഷ്ടി ശ്രാദ്ധകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടും നടത്തപ്പെടുന്നു.
- സപിണ്ഡീകരണ ശ്രാദ്ധം: അച്ഛന്റെയോ അമ്മയുടെയോ മൂന്ന് തലമുറകളിൽ ആരെങ്കിലും ഉപേക്ഷിച്ചുപോയാൽ, പന്ത്രണ്ടാം ദിവസം സപിണ്ഡീകരണവുമായി മുന്നോട്ട് പോകുകയും തുടർന്നുള്ള ദർശ ശ്രാദ്ധ ദിനത്തിൽ പിണ്ഡ പിതൃ യജ്ഞം നടത്തുകയുമാണ് സാധാരണ ചെയ്യുക.
മറ്റൊരടിസ്ഥാനത്തിൽ നിത്യം, നൈമിത്തികം, കാമ്യം എന്നും വിഭജിക്കാം.
- നിത്യ ശ്രാദ്ധം എന്നത് നിയത ദിവസങ്ങളിൽ ചെയ്യുന്നവ (അമാവാസി, സംക്രമം, തുടങ്ങിയവ).
- സൂര്യഗ്രഹണത്തിലും ചന്ദ്രഗ്രഹണത്തിലും അനുഷ്ഠിക്കുന്നതാണ് നൈമിത്തിക ശ്രാദ്ധം.
- സ്വമേധയാ, നേട്ടം ആഗ്രഹിച്ച് (വ്രതങ്ങൾ തുടങ്ങിയവ അനുഷ്ഠിക്കൽ) ചെയ്യുന്നതാണ് കാമ്യ ശ്രാദ്ധം.
ആചാരങ്ങൾ[തിരുത്തുക]
പ്രായോഗികമായി, ശ്രാദ്ധം അനുഷ്ഠിക്കുന്ന വ്യക്തി (കർത്താ) പുരോഹിതരെ ക്ഷണിക്കുകയും അവരിൽ തങ്ങളുടെ മാതാപിതാക്കളുടെ അസ്തിത്വം സങ്കൽപ്പിച്ച് അവരെ ആരാധിക്കുകയും, ഭക്ഷണം നൽകുകയും ചെയ്യുന്നു. ഒരു ഹോമം നടത്തി പൂർവ്വികർക്ക് വഴിപാടുകൾ കൈമാറുകയും അവരെ പരിപോഷിപ്പിക്കുകയും സംരക്ഷിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ദേവതകളായ അഗ്നിയേയും സോമനേയും പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്നു. പിതൃക്കൾക്ക് (പരേതരായ ആത്മാക്കൾക്ക്) "പിണ്ഡ പ്രദാനം" ചെയ്യുന്നു (അന്നത്തിന്റെ ഉരുളകൾ സമർപ്പിക്കുന്നു). ചോറ്, എള്ള്, പാല്, തൈർ, ദർഭ, കറുക, ചെറുള, തുടങ്ങിയാണ് പ്രധാനമായും പിതൃപൂജക്കുള്ള ദ്രവ്യമായി ഉപയോഗിക്കുന്നത്. പുണ്യവനങ്ങളിലും നദീ തീരങ്ങളിലും വിജനപ്രദേശങ്ങളിലും ചെയ്യപ്പെടുന്ന ശ്രാദ്ധങ്ങളാൽ പിതൃക്കൾ സന്തുഷ്ടരാക്കപ്പെടുന്നു എന്നാണ് വിശ്വാസം. കർത്താ തന്റെ അച്ഛൻ, മുത്തച്ഛൻ, മുതുമുത്തച്ഛൻ, അമ്മ, അച്ഛന്റെ അമ്മ, അച്ഛന്റെ മുത്തശ്ശി എന്നിവരടങ്ങുന്ന മൂന്നു തലമുറകൾക്ക്, പുരോഹിതർ മുഖേന ആതിഥ്യം നൽകുകയും ബ്രാഹ്മണർക്ക് ദക്ഷിണ നൽകിക്കൊണ്ട് ചടങ്ങ് അവസാനിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. (ബ്രാഹ്മണരോട് ആദരവ് പ്രകടിപ്പിക്കുന്നതിനായി ശ്രാദ്ധ വേളയിൽ അവരുടെ പാദങ്ങൾ കഴുകുന്നത് പോലെയുള്ള മറ്റു പല പ്രവൃത്തികളും ഉണ്ട്).
ഹിന്ദുമതത്തിലും കാക്കകളെ ബഹുമാനിക്കുന്നു, ശ്രാദ്ധ സമയത്ത് കാക്കകൾക്ക് ഭക്ഷണമോ പിണ്ഡമോ നൽകുന്ന രീതി ഇപ്പോഴും നിലവിലുണ്ട്[10].
ഹൈന്ദവ ഋഷികൾ വിഭാവനം ചെയ്തിട്ടുള്ള ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ടതും ശ്രേഷ്ഠവുമായ സംസ്കാരങ്ങളിൽ (മനസ്സിനെയും ആത്മാവിനെയും ശുദ്ധീകരിക്കാൻ ഉദ്ദേശിച്ചുള്ള ആചാരങ്ങൾ) ഒന്നായതിനാൽ, ആചാരം ചെയ്യുന്നയാൾ[11] എന്താണ് ചെയ്യുന്നതെന്ന് മനസ്സിലാക്കേണ്ടത് അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്[12]. അപ്പോൾ മാത്രമേ ആചാരത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ ഉദ്ദേശം പൂർത്തീകരിക്കപ്പെടുകയുള്ളൂ, ആചാരം അനുഷ്ഠിക്കുന്നയാൾക്ക് പൂർണ സംതൃപ്തി അനുഭവപ്പെടും. അല്ലെങ്കിൽ, ആചാരം ഒരാളുടെ ഭാഗത്തുനിന്ന് ഒരു യാന്ത്രിക പ്രവർത്തി മാത്രമായി മാറുന്നു.
സ്മൃതികളിൽ[തിരുത്തുക]
ഇത്തരം ആചാരങ്ങൾ ചെയ്യേണ്ടതിനെക്കുറിച്ച് ആധികാരികമായി പ്രസ്താവിക്കുന്ന ഹിന്ദു ധർമ്മശാസ്ത്ര ഗ്രന്ഥങ്ങൾ ആണ് സ്മൃതികൾ. ഒട്ടുമിക്ക സ്മൃതികളിലും ശ്രാദ്ധത്തിന്റെ മഹത്ത്വത്തെക്കുറിച്ചും അത് ചെയ്യേണ്ട രീതീയെക്കുറിച്ചും പ്രസ്താവിച്ചിരിക്കുന്നു. ഓരോ സ്മൃതിക്കും അധികാരമുള്ളതിനാൽ, ഒന്നിൽ പരാമർശിക്കാത്ത കാര്യങ്ങൾ മറ്റുള്ളതിൽ നിന്ന് സ്വീകരിക്കാം. എന്നാൽ ഒരു കൂട്ടം സ്ഥാപിത നിർദ്ദേശങ്ങൾ മറ്റൊന്നിനു വിരുദ്ധമാണെങ്കിൽ, അവയിൽ ഏതെങ്കിലും ഒന്ന് പിന്തുടരാൻ ശാസ്ത്രം അനുവദിക്കുന്നു.
മനുസ്മൃതി[തിരുത്തുക]
ശ്രാദ്ധം ഉൾപ്പടെയുള്ള ആചാരങ്ങളെ നിർവഹിക്കുന്ന അവകാശം ബ്രാഹ്മണരിൽ മാത്രം നിക്ഷേപിച്ചുകൊണ്ട് മനുസ്മൃതി ഇങ്ങിനെ പറയുന്നു:[13]
"അറിഞ്ഞുകൊള്ളുക, ഗർഭധാരണത്തിൽ (ഗർഭദാനം) ആരംഭിച്ച് ശവസംസ്കാര ചടങ്ങിൽ (അന്ത്യേഷ്ടി) അവസാനിക്കുന്ന ചടങ്ങുകൾ ആർക്കാണോ നിർവഹണം ചെയ്യാൻ നിർദ്ദേശിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്, അവരൊഴികെ പവിത്രമായ സൂത്രവാക്യങ്ങൾ ചൊല്ലുവാനും, ഈ സ്ഥാപിതവിദ്യകൾ പഠിക്കാനും മറ്റാർക്കും എന്തായാലും അർഹതയില്ല" (മനു II. 16.)
"വിദ്യാസമ്പന്നനായ ബ്രാഹ്മണൻ അവ ശ്രദ്ധാപൂർവ്വം പഠിക്കണം, അവൻ തന്റെ വിദ്യാർത്ഥികളെ അവ പഠിപ്പിക്കണം, പക്ഷേ മറ്റാരും അത് ചെയ്തുകൂടാ." (മനു I. 103.)
അച്ഛനും മുത്തച്ഛനും മുത്തച്ഛനും മാത്രമല്ല, അവർക്കപ്പുറമുള്ള മൂന്ന് പൂർവ്വികരും മക്കളുടെ മക്കളായ അവരുടെ തുടർച്ചയായ മക്കളുടെ കൈയിൽ നിന്ന് വെണ്ണയും ചോറും കഴിക്കണമെന്ന് മനു കൽപ്പിച്ചു. കൂടുതൽ വിദൂര പൂർവ്വികരെ പോലും മറന്നില്ല. അവരുടെ ജനനവും കുടുംബപ്പേരും അജ്ഞാതമാണെങ്കിൽ, ശവസംസ്കാര പിണ്ഡങ്ങൾ അവർക്ക് സമർപ്പിക്കാൻ കഴിയില്ല, പക്ഷേ അവർക്ക് ബഹുമാനാർത്ഥം ശുദ്ധജലം നൽകണം. അവരിൽ നിന്ന് രക്തത്തിന്റെ ഏറ്റവും കുറഞ്ഞ കണികപോലും നാം നേടിയെടുത്തിട്ടുണ്ടാകാം, അവർ പിൻതലമുറയുടെ മനസ്സിൽ ജീവിക്കുന്നുവെന്നും കുടുംബത്തിന്റെ ആദ്യ പൂർവ്വികർ എന്ന നിലയിൽ നന്ദിയോടെ സ്മരിക്കപ്പെടുന്നുവെന്നും അവർ സംതൃപ്തരാകാം.[14]
യാജ്ഞവല്ക്യസ്മൃതി[തിരുത്തുക]
യാജ്ഞവല്ക്യസ്മൃതിയിൽ ശ്രാദ്ധപ്രകരണം എന്ന വിഭാഗത്തിൽ ശ്രാദ്ധത്തെ പറ്റി പറയുന്നു. ശ്രാദ്ധം നൽകേണ്ടത് യോഗ്യതയുള്ള ബ്രാഹ്മണർക്കാണ്. അവർക്ക് തക്കതായ ദാനവും നൽകിയിരിക്കണം. ശ്രാദ്ധത്തിനു ക്ഷണിക്കപ്പെടുന്ന ബ്രാഹ്മണർക്ക് നിർദ്ദിഷ്ട യോഗ്യതകൾ ആവശ്യമാണെന്ന് ഈ സ്മൃതി അനുശാസിക്കുന്നു. അവ ഇനിപ്പറയുന്നവയാണ്: എല്ലാ വേദങ്ങളിലും ഏറ്റവും പാണ്ഡിത്യമുള്ളവൻ, ശ്രോത്രിയൻ (പഠനത്തിലും പാരായണത്തിലും പ്രാവീണ്യം നേടിയവൻ), ബ്രാഹ്മണജ്ഞൻ, യൗവനം, വേദങ്ങളുടെ അർത്ഥം, ജ്യേഷ്ഠാസമം (വേദപഠനം എന്ന പ്രതിജ്ഞയെടുക്കുകയും ആ വ്രതനിഷ്ഠയോടെ അത് പഠിക്കുകയും ചെയ്യുന്നവനാണ് ജ്യേഷ്ഠസമൻ - സാമവേദം), ത്രിമധു (വ്രതമെടുത്ത് ആ വ്രതാനുഷ്ഠാനത്തോടെ വേദപഠനം നടത്തിയവനാണ് ത്രിമധു - (ഋഗ്വേദം I. 90. 6-8), ത്രിശുപർണിക (വ്രതമെടുത്ത് ആ വ്രതാനുഷ്ഠാനത്തോടെ വേദപഠനം നടത്തിയവനാണ് ത്രിമധു - ഋഗ്, യജുർ വേദങ്ങൾ - ഋഗ്വേദം X, 114, 3-5) എന്നിവയെക്കുറിച്ച് അറിയുന്നവൻ (ശ്ലോകം 219). മരുമകൻ, ഋത്വിക് (സ്വന്തം പുരോഹിതൻ), മരുമകൻ, ഒരാൾ യാഗം അർപ്പിക്കുന്ന പുരുഷൻ, അമ്മായിയപ്പൻ, മാതൃസഹോദരൻ, തൃണചികേതൻ, മകളുടെ ബോൺ, ശിഷ്യൻ, ഒരു ബന്ധു എന്നിവർ (ശ്ലോകം 220). പുണ്യകർമ്മങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നവരും പഞ്ചാഗ്നി തുടങ്ങിയ തപസ്സനുഷ്ഠിക്കുന്നവരും (ഛന്ദോഗ്യ ഉപനിഷത്ത് IV.10 ൽ പഠിപ്പിക്കുന്ന പഞ്ചാഗ്നി വിദ്യ പഠിച്ച ഒരാൾ), ബ്രഹ്മചാരികളും, മാതൃപിതാക്കളോട് അർപ്പണബോധമുള്ളവർ എന്നീ ബ്രാഹ്മണർക്ക് ക്ഷണം നൽകുന്നവർ ശ്രാദ്ധ വിജയികളാകുന്നു (ശ്ലോകം 221).
അതുപോലെ, ക്ഷണിക്കപ്പെടാൻ യോഗ്യതയില്ലാത്ത ബ്രാഹ്മണരെ പറ്റിയും ഇങ്ങിനെ പറയുന്നു. രോഗബാധിതൻ, കൈകാലുകൾ കുറവോ കൂടുതലോ ഉള്ള ഒരാൾ; ഒറ്റക്കണ്ണൻ, വീണ്ടും വിവാഹിതയായ ഒരു സ്ത്രീയുടെ മകൻ; വിദ്യാർത്ഥിത്വ പ്രതിജ്ഞ ലംഘിച്ച ഒരാൾ, ഒരു വ്യഭിചാരിയുടെ മകൻ (കുണ്ഡൻ), ഒരു വിധവയുടെ മകൻ (ഗോളകൻ), വികൃതമായ നഖമുള്ള ഒരാൾ, കറുത്ത പല്ലുകൾ ഉള്ള ഒരാൾ (ശ്ലോകം 222). നിശ്ചിത കൂലിക്ക് പഠിപ്പിക്കുന്നവൻ, ഷണ്ഡൻ, കന്യകമാരെ ശകാരിക്കുന്നവൻ, അഭിശാസ്താവ് (മാരകമായ പാപം ആരോപിക്കപ്പെട്ടവൻ), സുഹൃത്തിനെ ഒറ്റിക്കൊടുക്കുന്നവൻ, വിവരം നൽകുന്നവൻ, സോമം (കുടിവെള്ളം) വിൽക്കുന്നവൻ, പരിവേട്ട (ജ്യേഷ്ഠൻ ഇതുവരെ വിവാഹം കഴിക്കുകയോ പവിത്രമായ അഗ്നി ജ്വലിപ്പിക്കുകയോ ചെയ്തിട്ടില്ലെങ്കിൽ പോലും വിവാഹം കഴിക്കുകയോ പവിത്രമായ അഗ്നി ജ്വലിപ്പിക്കുകയോ ചെയ്യുന്ന ഇളയ സഹോദരനാണ് പരിവേട്ട). (ശ്ലോകം 223). മാതാവിനെയോ പിതാവിനെയോ ഗുരുവിനെയോ ഉപേക്ഷിക്കുന്നവൻ; വ്യഭിചാരിയുടെ മകൻ നൽകുന്ന ഭക്ഷണം കഴിക്കുന്നവൻ; അവിശ്വാസിയുടെ മകൻ; ഒരു പരപൂർവയുടെ (പുനർവിവാഹിതയായ സ്ത്രീ) ഭർത്താവ്, കള്ളനും ദുഷ്പ്രവൃത്തിക്കാരും അർഹരല്ലാതാകുന്നു. (ശ്ലോകം 244).[15]
കറുത്തവാവ്, പൗഷ-മാഘ-ഫല്ഗുന-ആശ്വിനമാസങ്ങളിലെ കൃഷ്ണാഷ്ടമി, പുത്രജന്മോസ്തവാദികൾ, കൃഷ്ണപക്ഷം, അയനപുണ്യകാലങ്ങൾ, ദ്രവ്യലാഭം, ബാഹ്മണാഗമനം, മേടത്തിലേയും തുലാത്തിലേയും വിഷു ദിനങ്ങൾ, സംക്രമപുണ്യകാലങ്ങൾ, വ്യാതീപാതപുണ്യകാലം, ഗജച്ഛായദിനങ്ങൾ (മകവും ത്രയോദശിയും ചേരുന്ന ദിവസം) സൂര്യ-ചന്ദ്ര ഗ്രഹണങ്ങൾ എന്നീ ദിവസങ്ങൾ ശ്രാദ്ധത്തിനും വിശേഷമെന്ന് ഈ സ്മൃതി പ്രസ്താവിക്കുന്നു[16].
അഭ്യുദയകാംക്ഷയോടെ നടത്തുന്ന ദേവശ്രാദ്ധത്തിൽ ചാത്തക്കാരുടെ എണ്ണം ഇരട്ട ആയിരിക്കണം. 2,4,6,8 എന്നിങ്ങനെ കഴിവനുസരിച്ച് എത്രവേണമെങ്കിലും ആവാം എന്ന് അനുശാസിക്കുന്നുണ്ട്. എന്നാൽ പിതൃശ്രാദ്ധത്തിൽ ചാത്തക്കാരുടെ എണ്ണം ഒറ്റയായിരിക്കണം. ചുറ്റുപാടും വളച്ചുകെട്ടിയ പന്തലിൽ അവരെ തെക്കോട്ട് ചരിച്ച് ഇരുത്തണം. വൈശ്വദേവ ശ്രാദ്ധത്തിൽ രണ്ടുപേരെ കിഴക്കോട്ട് നോക്കി ഇരുത്തണം. പിതൃപിതാമഹ, പ്രപിതാമഹ, മാതൃമാതാമഹാദി എന്നിവരുടെ ശ്രാദ്ധത്തിൽ മുമ്മൂന്നോ അകെ മൂന്നോ പേരെ വടക്ക് നോക്കി ഇരിത്തിയിരിക്കണം[17].
ചാത്തക്കാർക്ക് ഹവിസ്സും മറ്റു വിഭവങ്ങളും അവർക്ക് തൃപ്തിയാവുന്നതുവരെ വിളമ്പണം എന്നും ദുർമുഖം കാണിക്കരുത് എന്നും ഈ സ്മൃതി അനുശാസിക്കുന്നു, അല്പം ശേഷിക്കുന്നതുവരെ വിളമ്പണം എന്നാണ് പറയുന്നത്. ശേഷിക്കുന്നത് തിന്നാൻ ഭൃത്യവർഗ്ഗം കാത്തിരിക്കുമത്രേ[18].
ആരാണോ കാണ്ടാമൃഗമാംസം, വലിയഞണ്ട്, തേൻ, വരിനെൽച്ചോറ്, ചെമ്മരിയാട്ടിറച്ചി, കറുത്തചീര, വെള്ളമാനിന്റെ മാംസം എന്നിവ കൊടുക്കുന്നത്, അല്ലെങ്കിൽ ഗയയിൽ വച്ച് ദാനം നൽകുന്നത്, അതുപോലെത്തന്നെ, വർഷ ത്രയോദശിയിൽ, പ്രത്യേകിച്ചും അന്നത്തെ ദിവസം ചന്ദ്രൻ മകം നക്ഷത്രത്തിൽ ആയിരിക്കുമ്പോൾ ആരാണോ ദാനം ചെയ്യുന്നത്, അദ്ദേഹം പിതൃക്കളെ ശാശ്വതമായി പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്നു എന്ന് യാജ്ഞവല്ക്യസ്മൃതി പറയുന്നു[19].
അനുയോജ്യമായ ഭാരതത്തിലെ പ്രദേശങ്ങൾ[തിരുത്തുക]
പിതൃകർമ്മങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കാൻ ഉചിതമായ[20] ഭാരതത്തിലെ ചില പുണ്യസ്ഥലങ്ങളുടെ പട്ടിക താഴെ കൊടുക്കുന്നു. ഇവ ചില ഉദാഹരണങ്ങൾ മാത്രമാണ്, കൂടാതെ ഹിന്ദുക്കൾ തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടി വാർഷിക ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളും നദികളും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളും ഭാരതത്തിലുടനീളമുണ്ട്. പ്രത്യേക ആചാരങ്ങളും അനുഷ്ഠാനങ്ങളും കുടുംബങ്ങൾക്കും സമൂഹങ്ങൾക്കും ഇടയിൽ വ്യത്യാസപ്പെട്ടെന്നു വരാം.
കേരളം: ഭാരതപ്പുഴ, പെരിയാർ, പമ്പ തുടങ്ങിയ പുണ്യനദികളുടെ തീരത്തുള്ള പിതൃ പക്ഷ ഘട്ടങ്ങളിൽ നിരവധി കുടുംബങ്ങൾ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നു. ഈ ഘട്ടങ്ങൾ പവിത്രമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു, ഈ നദികളിൽ നിന്നുള്ള വെള്ളം പലപ്പോഴും ആചാരങ്ങളിൽ ഉപയോഗിക്കുന്നു. ഇവയ്ക്ക് പുറമെ, താഴെ പട്ടികയിട്ട ചില പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും ഈ കർമ്മങ്ങൾ ഭക്തിപൂർവം അനുഷ്ഠിക്കപ്പെടുന്നു.
- തിരുനെല്ലി ക്ഷേത്രം: വയനാട്ടിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന തിരുനെല്ലി ക്ഷേത്രം പൂർവ്വിക ആചാരങ്ങളുമായുള്ള ബന്ധത്തിന് പേരുകേട്ടതാണ്. തങ്ങളുടെ പരേതരായ പ്രിയപ്പെട്ടവർക്കുവേണ്ടി കർമ്മങ്ങൾ നടത്താൻ തീർത്ഥാടകർ പലപ്പോഴും ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാറുണ്ട്.
- തൃക്കണ്ണാട് ത്രയംബകേശ്വരക്ഷേത്രം : കാസർകോഡ് ജില്ലയിലെ ബേക്കലിനടുത്ത് കാസർകോഡ്-കാഞ്ഞങ്ങാട് തീരദേശഹൈവേയിൽ അറബിക്കടലിന്റെ തീരത്ത് സ്ഥിതിചെയ്യു ഈ ക്ഷേത്രം, പരേതാത്മാക്കളുടെ മോക്ഷപ്രാപ്തിക്കായി നടത്തുന്ന വിവിധ ആചാരങ്ങൾക്കും അനുഷ്ഠാനങ്ങൾക്കും പ്രശസ്തമാണ്.
- പറശ്ശിനിക്കടവ് മുത്തപ്പൻ ക്ഷേത്രം: കണ്ണൂർ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം ശിവന്റെ പ്രതിരൂപമാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്ന മുത്തപ്പനാണ് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. പൂർവ്വികർക്കുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്താനാണ് ഭക്തർ ഇവിടെയെത്തുന്നത്.
- പാപനാശിനി, തിരുവില്വാമല: പാപമോചനത്തിന് ശക്തിയുണ്ടെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്ന പുണ്യനദിയാണ് പാപനാശിനി. തിരുവില്വാമലയ്ക്ക് സമീപം സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ നദിയിൽ തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ രക്ഷയ്ക്കുവേണ്ടിയുള്ള പൂജാദികർമങ്ങൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ എത്താറുണ്ട്.
- തിരുവല്ലം ശ്രീ പരശുരാമ സ്വാമി ക്ഷേത്രം: തിരുവനന്തപുരത്തിനടുത്തായി സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം പരശുരാമനാണ് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. തങ്ങളുടെ പരേതരായ കുടുംബാംഗങ്ങൾക്ക് വേണ്ടിയുള്ള കർമ്മങ്ങൾ നടത്താൻ ഭക്തർ ഇവിടെ എത്താറുണ്ട്.
തമിഴ്‌നാട്: തമിഴ്‌നാട്ടിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു, പ്രത്യേകിച്ചും പൂർവ്വികർക്ക് സമർപ്പിക്കുന്ന വാർഷിക ചടങ്ങുകളിൽ. ഈ ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി നിരീക്ഷിക്കപ്പെടുന്ന ചില ശ്രദ്ധേയമായ സ്ഥലങ്ങളിൽ ഇവ ഉൾപ്പെടുന്നു:
- രാമേശ്വരം: പാമ്പൻ ദ്വീപിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന പുണ്യ തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമായ രാമേശ്വരം ശ്രീരാമനുമായുള്ള ബന്ധത്തിന് പേരുകേട്ടതാണ്. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ മോക്ഷത്തിനായി രാമനാഥസ്വാമി ക്ഷേത്രത്തിലും മറ്റ് പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന തീർത്ഥാടകരെ ഈ നഗരം ആകർഷിക്കുന്നു.
- തെങ്കാശി: തെങ്കാശിയിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന കാശി വിശ്വനാഥർ ക്ഷേത്രം പരമശിവനാണ്. ഇവിടെ പൂജാദികർമങ്ങൾ നടത്തിയാൽ തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ആത്മാവിന് ശാന്തി ലഭിക്കുമെന്നാണ് തീർഥാടകർ വിശ്വസിക്കുന്നത്.
- കാഞ്ചീപുരം: ചരിത്രപരവും മതപരവുമായ പ്രാധാന്യത്തിന് പേരുകേട്ട നഗരമാണ് കാഞ്ചീപുരം. വരദരാജ പെരുമാൾ ക്ഷേത്രത്തിലും കാമാക്ഷി അമ്മൻ ക്ഷേത്രത്തിലും പരേതർക്ക് വേണ്ടിയുള്ള ചടങ്ങുകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ എത്താറുണ്ട്.
- ശുചീന്ദ്രം: കന്യാകുമാരിക്കടുത്തുള്ള ശുചീന്ദ്രത്തിൽ ശിവൻ, വിഷ്ണു, ബ്രഹ്മാവ് എന്നീ ത്രിമൂർത്തികൾക്ക് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ട താണുമാലയൻ ക്ഷേത്രമുണ്ട്. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ സമാധാനത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്താനാണ് തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്തുന്നത്.
- മയിലാടുതുറ: പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ അനുഗ്രഹവും ക്ഷേമവും തേടി വാർഷിക ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടക്കുന്ന മയൂരനാഥസ്വാമി ക്ഷേത്രത്തിന് പേരുകേട്ട നഗരമാണിത്.
പുതുച്ചേരി: ദക്ഷിണേന്ത്യയിലെ ഒരു കേന്ദ്രഭരണ പ്രദേശമായ പുതുച്ചേരിയിൽ പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഹിന്ദുക്കൾ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന നിരവധി സ്ഥലങ്ങളുണ്ട്. പുതുച്ചേരിയിലും പരിസരത്തും ഇത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- മണക്കുള വിനായഗർ ക്ഷേത്രം, പുതുച്ചേരി: ഗണപതിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന പ്രശസ്തവും പുരാതനവുമായ ക്ഷേത്രമാണിത്. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി അനുഗ്രഹം തേടാനും ആചാരങ്ങൾ നടത്താനും ഭക്തർ പലപ്പോഴും ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാറുണ്ട്.
- ശ്രീ വരദരാജ പെരുമാൾ ക്ഷേത്രം, വില്ലിയനൂർ: പുതുച്ചേരിയിലെ വില്ലിയനൂർ പ്രദേശത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം മഹാവിഷ്ണുവിന്റെതാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ സമാധാനത്തിനും മോക്ഷത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള വാർഷിക ചടങ്ങുകൾ നടത്താൻ തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്തുന്നു.
- അരുൾമിഗു ദണ്ഡയുതപാണി സ്വാമി ക്ഷേത്രം, ലാസ്പേട്ട: പുതുച്ചേരിയിലെ ലാസ്പേട്ട മേഖലയിലെ ഈ മുരുകൻ ക്ഷേത്രം, മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന ഒരു പ്രധാന മതകേന്ദ്രമാണ്.
- കാരയ്ക്കൽ അമ്മയാർ ക്ഷേത്രം, കാരക്കാൽ: പുതുച്ചേരി കേന്ദ്രഭരണ പ്രദേശത്തിന്റെ ഭാഗമായ കാരക്കലിൽ കാരയ്ക്കലമ്മ ക്ഷേത്രമുണ്ട്. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
കർണാടക: കർണാടകയിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. കർണാടകയിൽ ഇത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- മഹാബലേശ്വരക്ഷേത്രം, ഗോകർണ്ണം: തീരദേശ നഗരമായ ഗോകർണ്ണത്തിലാണ് ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ചടങ്ങുകൾ നടത്താൻ ഭക്തർ സന്ദർശിക്കുന്നു.
- കുക്കെ സുബ്രഹ്മണ്യ ക്ഷേത്രം, സുബ്രഹ്മണ്യ: സുബ്രഹ്മണ്യ ഭഗവാനു സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം സർപ്പപൂജയുമായുള്ള ബന്ധത്തിന് പേരുകേട്ടതാണ്. പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർ ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്തുന്നു.
- ശ്രീ മഞ്ജുനാഥ ക്ഷേത്രം, ധർമ്മസ്ഥല: പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന ഒരു പ്രധാന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ് ധർമ്മസ്ഥല. സാമുദായിക ഭക്ഷണത്തിന്റെ തനതായ പാരമ്പര്യത്തിന് പേരുകേട്ടതാണ് ഈ ക്ഷേത്രം.
- മേൽക്കോട്ട ചെലുവനാരായണ സ്വാമി ക്ഷേത്രം, മാണ്ഡ്യ: ചെലുവനാരായണ സ്വാമി ക്ഷേത്രം ഉൾപ്പെടെയുള്ള ക്ഷേത്രങ്ങൾക്ക് പേരുകേട്ട ഒരു ചരിത്ര നഗരമാണ് മേൽക്കോട്ടെ. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി പൂജകൾ നടത്താനാണ് ഭക്തർ ഇവിടെയെത്തുന്നത്.
ആന്ധ്ര പ്രദേശ്: ആന്ധ്രാപ്രദേശിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ആന്ധ്രാപ്രദേശിലെ ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- തിരുമല തിരുപ്പതി ദേവസ്ഥാനം (ടിടിഡി), തിരുപ്പതി: തിരുമല പ്രധാനമായും വെങ്കിടേശ്വര ക്ഷേത്രത്തിന് പേരുകേട്ടപ്പോൾ, തിരുപ്പതി ദേവസ്ഥാനങ്ങളും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. തീർത്ഥാടകർ പലപ്പോഴും തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ സ്മരണയ്ക്കായി പ്രാർത്ഥനകളും ചടങ്ങുകളും നടത്താറുണ്ട്.
- ഭദ്രാചലം സീതാരാമചന്ദ്രസ്വാമിക്ഷേത്രം, ഖമ്മം: സീതാരാമ പ്രതിഷ്ഠയുള്ള ഭദ്രാചലം ക്ഷേത്രം ഒരു പ്രധാന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ആത്മാക്കൾക്ക് ദിവ്യകാരുണ്യം തേടാനും ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നടത്താനും ഭക്തർ ഇവിടെയെത്തുന്നു.
- സിംഹാചലം വരാഹ ലക്ഷ്മി നരസിംഹ ക്ഷേത്രം, വിശാഖപട്ടണം: വരാഹ ലക്ഷ്മി നരസിംഹ ഭഗവാനു സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം, മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന ഭക്തരുടെ പ്രിയപ്പെട്ട സ്ഥലമാണ്.
- ശ്രീകാളഹസ്തി ക്ഷേത്രം, ചിറ്റൂർ: ശിവനുമായുള്ള ബന്ധത്തിന് പേരുകേട്ട ശ്രീകാളഹസ്തി, പ്രശസ്തമായ തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്. ഭക്തർ തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ രക്ഷയ്ക്കായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനും ദൈവിക അനുഗ്രഹം തേടുന്നതിനുമായി ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- അമരേശ്വര സ്വാമി ക്ഷേത്രം, അമരാവതി: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം കൃഷ്ണ നദിയുടെ തീരത്താണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ചടങ്ങുകൾ നടത്താൻ തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്തുന്നു.
തെലംഗാണ: തെലംഗാണയിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ഭദ്രകാളി ക്ഷേത്രം, വാറങ്കൽ: വാറങ്കലിലെ ഭദ്രകാളി ക്ഷേത്രം ഭദ്രകാളി ദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു, കൂടാതെ തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- യാദഗിരിഗുട്ട ക്ഷേത്രം, ഹൈദരാബാദ്: ലക്ഷ്മി നരസിംഹ ഭഗവാനു സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ് യാദഗിരിഗുട്ട ക്ഷേത്രം, തീർത്ഥാടകർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിച്ച് തങ്ങളുടെ പരേതരായ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നു.
- ശ്രീ രാജരാജേശ്വര സ്വാമി ക്ഷേത്രം, വെമുലവാഡ, രാജണ്ണ സിർസില്ല ജില്ല: ഈ ക്ഷേത്രം രാജരാജേശ്വരനാണ് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്, ഇവിടെ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നത് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ആത്മാവിന് ശാന്തി നൽകുമെന്ന് ഭക്തർ വിശ്വസിക്കുന്നു.
- ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രം, ഹൈദരാബാദ്: ഒഡീഷയിലെ പുരി ജഗന്നാഥക്ഷേത്രത്തിന്റെ പകർപ്പാണ് ഹൈദരാബാദിലെ ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രം. തങ്ങളുടെ വേർപിരിഞ്ഞ പ്രിയപ്പെട്ടവരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- കീസരഗുട്ട ക്ഷേത്രം, മെട്ചൽ-മൽകാജ്ഗിരി ജില്ല: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന കീസരഗുട്ട ക്ഷേത്രം, പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ നടത്താനും അനുഗ്രഹം തേടാനും തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്തുന്നു.
ഗോവ: ഗണ്യമായ ക്രിസ്ത്യൻ ജനസംഖ്യയുള്ള പ്രദേശമായ ഗോവയ്ക്ക് സവിശേഷമായ സാംസ്കാരികവും മതപരവുമായ ഭൂപ്രകൃതിയുണ്ട്. ഗോവയിൽ പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വ്യത്യസ്തമായ ഹിന്ദു ആചാരങ്ങൾ ഇല്ലെങ്കിലും, ഈ പ്രദേശത്തെ ഹിന്ദുക്കൾ വിവിധ ഉത്സവങ്ങൾ ആഘോഷിക്കുകയും അവരുടെ പൂർവ്വികരെ ആദരിക്കുന്ന ചടങ്ങുകൾ നടത്തുകയും ചെയ്യുന്നു. ചില ഹിന്ദു ക്ഷേത്രങ്ങളും അത്തരം ആചരണങ്ങൾ നടക്കുന്ന സ്ഥലങ്ങളും ഉൾപ്പെടുന്നു:
- ശാന്ത ദുർഗ്ഗാ ക്ഷേത്രം, കാവ്‌ലെം: ഗോവയിലെ പ്രധാന ഹൈന്ദവ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നായ ശാന്ത ദുർഗ്ഗാ ക്ഷേത്രം ശാന്തദുർഗ്ഗാ ദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർക്ക് ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്താം.
- മംഗേഷി ക്ഷേത്രം, മംഗേഷി: ഈ ക്ഷേത്രം ശിവന്റെ അവതാരമായ മംഗേഷിന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ചടങ്ങുകൾ നടത്താൻ തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്താം.
- ശ്രീ സപ്തകോടേശ്വര ക്ഷേത്രം, നാർവ്: നാർവെയിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ പുരാതന ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായുള്ള ആചാരങ്ങൾ നടത്താൻ ഭക്തർക്ക് സന്ദർശിക്കാം.
മഹാരാഷ്ട്ര: മഹാരാഷ്ട്രയിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. മഹാരാഷ്ട്രയിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ത്രയംബകേശ്വർ ശിവക്ഷേത്രം, നാസിക്: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന പന്ത്രണ്ട് ജ്യോതിർലിംഗ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് ത്രയംബകേശ്വർ. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- വിഠോബാ ക്ഷേത്രം, പണ്ഢർപൂർ: വിഠൽ രുക്മിണി ക്ഷേത്രം എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം വിഠോബാ ഭഗവാന് (കൃഷ്ണന്റെ ഒരു രൂപം) സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. മലയാള മിഥുനത്തോട് സാമ്യമുള്ള മാസം ആഷാടം ഏകാദശി ഉത്സവ വേളയിൽ, തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ മോക്ഷത്തിനായുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ പണ്ഢർപൂർ സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ഭീമാശങ്കർ ക്ഷേത്രം, പൂണെ: പന്ത്രണ്ട് ജ്യോതിർലിംഗ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് ഭീമാശങ്കർ, ഈ ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്താനാണ് തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്തുന്നത്.
- ഔന്ദ നാഗനാഥ ക്ഷേത്രം, ഹിംഗോളി: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഈ പുരാതന ക്ഷേത്രം ജ്യോതിർലിംഗങ്ങളിൽ ഒന്നായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ശാന്തിക്ക് വേണ്ടിയുള്ള ചടങ്ങുകൾ നടത്താൻ ഭക്തർ ഔന്ദ നാഗനാഥിനെ സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ഖണ്ഡോബ ക്ഷേത്രം, ജെജൂരി: ജെജുരിയിലെ ഖണ്ഡോബ ക്ഷേത്രം പ്രാദേശിക ദേവതയായ ഖണ്ഡോബ പ്രഭുവിന്റെ പ്രതിഷ്ഠയാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
ഗുജറാത്ത്: ഗുജറാത്തിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ഗുജറാത്തിലെ ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ദ്വാരകാധീഷ് ക്ഷേത്രം, ദ്വാരക: ദ്വാരക ഒരു പ്രധാന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്, കൂടാതെ ദ്വാരകാധീഷ് ക്ഷേത്രം ശ്രീകൃഷ്ണനാണ് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
- സോംനാഥ് ക്ഷേത്രം, സോമനാഥ്: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന പന്ത്രണ്ട് ജ്യോതിർലിംഗ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് സോമനാഥ്. തങ്ങളുടെ പരേതരായ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ നടത്താനാണ് തീർത്ഥാടകർ സോമനാഥിൽ എത്തുന്നത്.
- ഭാൽക്ക തീർഥ്, വെരാവൽ: ഈ പുണ്യസ്ഥലം ഭഗവാൻ കൃഷ്ണൻ ഭൂമിയിൽ നിന്ന് പോയതുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പരേതരായ പ്രിയപ്പെട്ടവരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭാൽക്ക തീർഥത്തിൽ പൂജകൾ നടത്താം.
രാജസ്ഥാൻ: രാജസ്ഥാനിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി നിരീക്ഷിക്കപ്പെടുന്ന രാജസ്ഥാനിലെ ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ഏക് ലിംഗ്ജി ക്ഷേത്രം, ഉദയ്പൂർ ജില്ല: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഏക് ലിംഗ്ജി ക്ഷേത്രം ഉദയ്പൂരിലെ പ്രമുഖ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ നടത്താനാണ് ഭക്തർ ഇവിടെയെത്തുന്നത്.
- ബ്രഹ്മ ക്ഷേത്രം, പുഷ്കർ: ബ്രഹ്മാവിന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന പുഷ്കറിലെ ബ്രഹ്മ ക്ഷേത്രം രാജ്യത്തെ ബ്രഹ്മാവിനായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ചുരുക്കം ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്താം.
ഹരിയാന: ഹരിയാനയിൽ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളും ഉണ്ട്, അവിടെ ഹിന്ദുക്കൾ പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നു. ഹരിയാനയിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ഭൂതേശ്വര ക്ഷേത്രം, പാനിപ്പത്ത്: പാനിപ്പത്തിലെ ഭൂതേശ്വര ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
- ഭീഷ്മ കുണ്ഡ്, നർക്കത്താരി: നാർക്കണ്ടയ്ക്കടുത്തുള്ള നർക്കത്താരിയിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഭീഷ്മ കുണ്ഡ് മഹാഭാരതവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഭീഷ്മർ പിതാമഹൻ അമ്പടയാളത്തിൽ കിടന്ന സ്ഥലമാണിതെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ശാന്തിക്ക് വേണ്ടിയുള്ള ചടങ്ങുകൾ നടത്താൻ ഭക്തർക്ക് ഈ സൈറ്റ് സന്ദർശിക്കാം.
- മാർക്കണ്ഡേശ്വര ക്ഷേത്രം, പെഹോവ: പെഹോവയിലെ മാർക്കണ്ഡേശ്വര ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. മാർക്കണ്ഡേയ മുനി മാർക്കണ്ഡേയ പുരാണം രചിച്ച സ്ഥലമാണിതെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർ ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്തുന്നു.
- സന്നിഹിത് സരോവർ, കുരുക്ഷേത്രം: ഏഴ് പുണ്യ സരസ്വതിമാരുടെ സംഗമസ്ഥാനമെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്ന കുരുക്ഷേത്രയിലെ ഒരു പുണ്യ കുളമാണ് സന്നിഹിത് സരോവർ. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർക്ക് ഈ സ്ഥലം സന്ദർശിക്കാവുന്നതാണ്.
- ധോസി ഹിൽ, നാർനോൾ: ച്യവന ഋഷിയുടെ ആശ്രമം എന്നറിയപ്പെടുന്ന ധോസി ഹിൽ, നാർനൗളിലെ ഒരു പുണ്യസ്ഥലമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ കുന്നിൽ എത്തുന്നു.
- പിണ്ഡ് ദാൻ ഘട്ട്, യമുന നഗർ: പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ മോക്ഷത്തിനായി ഹിന്ദുക്കൾ പരമ്പരാഗതമായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന സ്ഥലമാണ് യമുനാ നഗറിലെ പിണ്ഡ്ദാൻ ഘട്ട്. പിണ്ഡ് ദാൻ (പൂർവികർക്കുള്ള ആചാരപരമായ വഴിപാടുകൾ) അർപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു മംഗളകരമായ സ്ഥലമാണിതെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.
പഞ്ചാബ്: പഞ്ചാബിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. പഞ്ചാബിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ജൽ മഹാദേവ് ക്ഷേത്രം, പട്യാല: ജൽ മഹാദേവ ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർക്ക് ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാവുന്നതാണ്.
- ശ്രീ ലക്ഷ്മി നാരായൺ മന്ദിർ, ലുധിയാന: ഈ ക്ഷേത്രം മഹാവിഷ്ണുവിന്റെ രൂപമായ ലക്ഷ്മി നാരായണന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ഐശ്വര്യത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- മുക്തേശ്വർ മഹാദേവ ക്ഷേത്രം, ഡൂങ് ഗ്രാമം, പത്താൻകോട്ട്: ഷാപൂർ കണ്ടി ഡാമിന് സമീപം രാവി നദിയുടെ തീരത്താണ് ഇത്. വെളുത്ത മാർബിൾ ശിവലിംഗമുള്ള ഈ ക്ഷേത്രം ശിവന്റെ സമർപ്പണമാണ്. ഗണേശൻ, ബ്രഹ്മാവ്, വിഷ്ണു, പാർവതി, ഹനുമാൻ എന്നിവരുടെ വിഗ്രഹങ്ങളും ക്ഷേത്രത്തിലുണ്ട്. ക്ഷേത്രത്തിന് സമീപം ഗുഹകളുണ്ട്. ഗുഹകൾ വളരെ പുരാതനമായതിനാൽ പാണ്ഡവർ അവിടെയെത്തി എന്നാണ് വിശ്വാസം. എല്ലാ വർഷവും മാഖിയിൽ ക്ഷേത്രത്തിൽ മുക്‌ത്സർ മേള നടക്കുന്നു. വൻ തോതിൽ ഭക്തജനങ്ങൾ മേളയിൽ പങ്കെടുക്കുന്നു.
ഹിമാചൽ പ്രദേശ്: ഹിമാചൽ പ്രദേശിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. ഹിമാചൽ പ്രദേശിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ബൈജ് നാഥ് ക്ഷേത്രം, ബൈജ്നാഥ്: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ബൈജ്നാഥ് ക്ഷേത്രം പുരാതനവും ആദരണീയവുമായ തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ ഇവിടെ എത്താറുണ്ട്.
- ജ്വാല ജി ക്ഷേത്രം, കാൻഗ്ര: ജ്വാല ജി ക്ഷേത്രം, ദുർഗ്ഗാ ദേവിയുടെ പ്രകടനമായ ജ്വാല ദേവിയെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന, ശാശ്വത ജ്വാലയ്ക്ക് പേരുകേട്ടതാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്താനാണ് തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്തുന്നത്.
- ഭൂത്നാഥ് ക്ഷേത്രം, മാണ്ഡി: മാണ്ഡിയിലെ ഭൂത്നാഥ് ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനും തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ അനുഗ്രഹം തേടുന്നതിനുമായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
ജമ്മു കാശ്മീർ: ജമ്മു കാശ്മീർ ചരിത്രപരമായി സമ്പന്നമായ സാംസ്കാരികവും മതപരവുമായ വൈവിധ്യത്തിന് പേരുകേട്ടതാണ്. ഈ പ്രദേശത്ത് ഗണ്യമായ മുസ്ലീം ഭൂരിപക്ഷമുണ്ടെങ്കിലും ജമ്മുവിലും കശ്മീർ താഴ്‌വരയുടെ ചില ഭാഗങ്ങളിലും ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങളുണ്ട്. മരിച്ചവരുടെ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഹിന്ദുക്കൾ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന ജമ്മു & കശ്മീരിലെ ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- അമർനാഥ് ഗുഹ, പഹൽഗാം: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഒരു പുണ്യസ്ഥലമാണ് അമർനാഥ് ഗുഹ. ഈ ഗുഹയിലേക്കുള്ള തീർത്ഥാടകർ ഒരു വാർഷിക തീർത്ഥാടനം (അമർനാഥ് യാത്ര) നടത്തുന്നു.
- വൈഷ്ണോ ദേവി ക്ഷേത്രം, കത്ര: വൈഷ്ണോ ദേവി ക്ഷേത്രം ഈ പ്രദേശത്തെ ഏറ്റവും ആദരണീയമായ ഹിന്ദു ആരാധനാലയങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്. ഭക്തർ തങ്ങളുടെ കുടുംബത്തിന്റെ ക്ഷേമത്തിനായി അനുഗ്രഹം നേടുന്നതിനും ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനുമായി ത്രികൂട പർവതങ്ങളിലേക്ക് ഒരു തീർത്ഥാടനം നടത്തുന്നു.
- രഘുനാഥ ക്ഷേത്രം, ജമ്മു: രഘുനാഥ ക്ഷേത്രം ശ്രീരാമന് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ്. ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നടത്താനും അവരുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി അനുഗ്രഹം തേടാനും ഭക്തർക്ക് ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
ഉത്തരാഖണ്ഡ്: ഉത്തരാഖണ്ഡിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. ഉത്തരാഖണ്ഡിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- കേദാർനാഥ് ക്ഷേത്രം, കേദാർനാഥ്: ചാർ ധാം തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് കേദാർനാഥ്, ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ കേദാർനാഥ് സന്ദർശിക്കുന്നു.
- യമുനോത്രി ക്ഷേത്രം, യമുനോത്രി: യമുനോത്രി മറ്റൊരു ചാർ ധാം സ്ഥലമാണ്, യമുനോത്രി ക്ഷേത്രം യമുനാദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ നടത്താനാണ് തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെയെത്തുന്നത്.
- ഗംഗോത്രി ക്ഷേത്രം, ഗംഗോത്രി: ഗംഗോത്രി ഒരു ചാർ ധാം തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്, ഗംഗോത്രി ക്ഷേത്രം ഗംഗാദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർക്ക് ഇവിടെ സന്ദർശിക്കാവുന്നതാണ്.
- ബദരീനാഥ് ക്ഷേത്രം, ബദരീനാഥ്: ചാർധാം സ്ഥലങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് ബദരീനാഥ്, വിഷ്ണുവിന് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ രക്ഷയ്ക്കും ക്ഷേമത്തിനുമായി തീർത്ഥാടകർ ബദരീനാഥിൽ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നു.
- തപകേശ്വര ക്ഷേത്രം, ഡെറാഡൂൺ: തപകേശ്വര ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു, പ്രകൃതിദത്തമായ ഒരു ഗുഹയിലാണ് ഇത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
ഉത്തർ പ്രദേശ്: ഉത്തർപ്രദേശിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. ഉത്തർപ്രദേശിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- കാശി വിശ്വനാഥ ക്ഷേത്രം, വാരാണസി: ഹിന്ദുക്കളുടെ ഏറ്റവും പുണ്യനഗരങ്ങളിലൊന്നാണ് കാശി എന്നറിയപ്പെടുന്ന വാരണാസി. ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന കാശി വിശ്വനാഥ ക്ഷേത്രം തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന തീർത്ഥാടകരെ ആകർഷിക്കുന്നു.
- ഗംഗാ ഘട്ടുകൾ, വാരണാസി: വാരണാസിയിലെ ഗംഗാനദിയുടെ തീരത്തുള്ള മണികർണിക ഘട്ട്, ഹരിശ്ചന്ദ്ര ഘട്ട് എന്നിവ മരണവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വിവിധ ചടങ്ങുകൾ നടത്തുന്നതിനുള്ള പ്രധാന സ്ഥലങ്ങളാണ്.
- പ്രയാഗ്‌രാജ് (അലഹബാദ്): ഗംഗ, യമുന, സരസ്വതി നദികളുടെ സംഗമസ്ഥാനം (ത്രിവേണി സംഗമം) പ്രയാഗ്‌രാജിലെ പ്രധാന ഹിന്ദു ഉത്സവമായ കുംഭമേള നടക്കുന്ന പുണ്യസ്ഥലമാണ്. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ മോക്ഷത്തിനായി പിൺഡ ദാനം ഉൾപ്പെടെയുള്ള ചടങ്ങുകൾ നടത്താൻ തീർത്ഥാടകർ ഇവിടെ ഒത്തുകൂടുന്നു.
- അയോദ്ധ്യ: ശ്രീരാമന്റെ ജന്മസ്ഥലവുമായി ബന്ധപ്പെട്ടതാണ് അയോദ്ധ്യ. രാമജന്മഭൂമി ഉൾപ്പെടെയുള്ള വിവിധ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നടത്താനും അവരുടെ പൂർവ്വികർക്ക് അനുഗ്രഹം തേടാനും തീർത്ഥാടകർ അയോദ്ധ്യ സന്ദർശിക്കുന്നു.
ബിഹാർ: ബീഹാറിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. ഇത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ബീഹാറിലെ ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- വിഷ്ണുപദ് ക്ഷേത്രം, ഗയ: ഗയ ഒരു പ്രധാന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്, വിഷ്ണുപദ് ക്ഷേത്രം വിഷ്ണുവിന് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ രക്ഷയ്ക്കായി ഭക്തർ ഇവിടെ പിണ്ഡദാന ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നു.
- ബ്രജ് കുന്ദ, മുംഗർ: ശ്രീകൃഷ്ണനുമായി ബന്ധപ്പെട്ട മുംഗറിലെ ഒരു പുണ്യ കുളമാണ് ബ്രജ് കുന്ദ. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർക്ക് ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്താം.
- മാർക്കണ്ഡേയ മന്ദിർ, മുംഗർ: മാർക്കണ്ഡേയ മന്ദിർ ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു, മാർക്കണ്ഡേയ മുനി പ്രാർത്ഥിച്ച സ്ഥലമാണിതെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു. തീർത്ഥാടകർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
ഝാർഖണ്ഡ്‌: പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായുള്ള ആചാരങ്ങൾ നടക്കുന്ന വിവിധ ഹിന്ദു ക്ഷേത്രങ്ങളും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളും ഝാർഖണ്ഡിലുണ്ട്. ഝാർഖണ്ഡിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ദിയോഘർ: ബൈദ്യനാഥ് ജ്യോതിർലിംഗ ക്ഷേത്രത്തിന് പേരുകേട്ട ഒരു പ്രധാന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ് ദിയോഘർ. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ബസുകിനാഥ് ക്ഷേത്രം, ദുംക: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന, ദുംകയിലെ ബസുകിനാഥ് ക്ഷേത്രം ഒരു പുണ്യതീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടി ഭക്തർക്ക് ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്താം.
- ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രം, റാഞ്ചി: റാഞ്ചിയിലെ ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രം ജഗന്നാഥന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു, ഇത് അവരുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന ഭക്തരെ ആകർഷിക്കുന്നു.
- ജഗന്നാഥപൂർ ക്ഷേത്രം, ജംഷഡ്പൂർ: ജംഷഡ്പൂരിലെ ജഗന്നാഥപൂർ ക്ഷേത്രം ജഗന്നാഥന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർക്ക് ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
- വൈദ്യനാഥ് ധാം, ദിയോഘർ: ബൈദ്യനാഥ് ജ്യോതിർലിംഗ ക്ഷേത്രം കൂടാതെ, ദിയോഘറിലെ വൈദ്യനാഥ് ധാം സമുച്ചയത്തിൽ പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന മറ്റ് നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളും ഉൾപ്പെടുന്നു.
ഛത്തീസ്ഗഢ്: സമ്പന്നമായ സാംസ്കാരികവും മതപരവുമായ പൈതൃകമുള്ള ഛത്തീസ്ഗഢിൽ, പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഹിന്ദുക്കൾ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന നിരവധി സ്ഥലങ്ങളുണ്ട്. അത്തരം ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- മഹാമായ ക്ഷേത്രം, രത്തൻപൂർ: രത്തൻപൂരിലെ മഹാമായ ക്ഷേത്രം, ദുർഗ്ഗാദേവിയുടെ രൂപമായ മഹാമായ ദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ചന്ദ്രഹാസിനി ദേവി ക്ഷേത്രം, ചന്ദ്രപൂർ: ദുർഗ്ഗാദേവിയുടെ രൂപമായ ചന്ദ്രഹാസിനി ദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നതാണ് ചന്ദ്രഹാസിനി ദേവി ക്ഷേത്രം. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർക്ക് ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാവുന്നതാണ്.
മധ്യപ്രദേശ്: മധ്യപ്രദേശിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി നിരീക്ഷിക്കപ്പെടുന്ന മധ്യപ്രദേശിലെ ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- മഹാകാലേശ്വർ ജ്യോതിർലിംഗ, ഉജ്ജയിൻ: ഏഴ് മോക്ഷപുരികളിൽ ഒന്നാണ് ഉജ്ജയിനി, ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന പുണ്യക്ഷേത്രമായ മഹാകാലേശ്വർ ജ്യോതിർലിംഗമാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ മഹാകാലേശ്വര ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ഓംകാരേശ്വർ ജ്യോതിർലിംഗ, ഖാണ്ഡവ: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന പന്ത്രണ്ട് ജ്യോതിർലിംഗങ്ങളിൽ മറ്റൊന്നാണ് ഓംകാരേശ്വർ. പരേതരായ ആത്മാക്കൾ ഉൾപ്പെടെയുള്ള അവരുടെ കുടുംബങ്ങൾക്ക് അനുഗ്രഹം തേടി തീർത്ഥാടകർ ഓംകാരേശ്വർ ദ്വീപിൽ ഒരു പരിക്രമ (പ്രദക്ഷിണം) നടത്തുന്നു.
ഒഡീഷ: ഒഡീഷയിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. ഒഡീഷയിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- പുരി ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രം, പുരി: ചാർ ധാം തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് പുരി, ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രം ജഗന്നാഥന് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ്. തങ്ങളുടെ പൂർവികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർ പുരി സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ലിംഗരാജ് ക്ഷേത്രം, ഭുവനേശ്വർ: ഭുവനേശ്വറിലെ ലിംഗരാജ് ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർ ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്തുന്നു.
- മാർക്കണ്ഡേശ്വര ക്ഷേത്രം, കട്ടക്ക്: കട്ടക്കിലെ മാർക്കണ്ഡേശ്വര ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ്. തങ്ങളുടെ പരേതരായ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള ആചാരങ്ങൾ നടത്തുന്നതിന് തീർത്ഥാടകർക്ക് ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാവുന്നതാണ്.
- ധബലേശ്വർ ദ്വീപ്, കട്ടക്ക്: മഹാനദിയിലുള്ള ധബലേശ്വർ ദ്വീപിൽ ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ധബലേശ്വർ ക്ഷേത്രമുണ്ട്. പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഭക്തർ ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്തുന്നു.
പശ്ചിമ ബംഗാൾ: പശ്ചിമ ബംഗാളിൽ, ഹിന്ദുക്കൾ നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളിലും പുണ്യസ്ഥലങ്ങളിലും പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി വിവിധ ആചാരങ്ങളും ചടങ്ങുകളും നടത്തുന്നു. പശ്ചിമ ബംഗാളിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- കാളിഘട്ട് കാളി ക്ഷേത്രം, കൊൽക്കത്ത: കൊൽക്കത്തയിലെ ഏറ്റവും പ്രശസ്തമായ ക്ഷേത്രങ്ങളിലൊന്നാണ് കാളിഘട്ട് കാളി ക്ഷേത്രം. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- താരാപീഠ് ക്ഷേത്രം, ബിർഭം: കാളിയുടെ ഒരു രൂപമായ താര ദേവിക്ക് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ് താരാപീഠ് ക്ഷേത്രം. പൂർവ്വികരുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടി ഭക്തർ ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്തുന്നു.
- ബേലൂർ മഠം, ഹൗറ: രാമകൃഷ്ണ മഠത്തിന്റെയും മിഷന്റെയും ആസ്ഥാനമാണ് ബേലൂർ മഠം, ശ്രീരാമകൃഷ്ണ പരമഹംസരുടെ ആദർശങ്ങൾക്കായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഈ ആത്മീയ കേന്ദ്രം സന്ദർശിക്കാം.
സിക്കിം: വൈവിധ്യമാർന്ന മതപരമായ ആചാരങ്ങളുള്ള ഒരു സംസ്ഥാനമാണ് സിക്കിം, ജനസംഖ്യയുടെ ഭൂരിഭാഗവും ബുദ്ധമതം പിന്തുടരുമ്പോൾ, ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങളും ഉണ്ട്. സിക്കിമിൽ, ഹിന്ദുക്കൾക്ക് വിവിധ ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ പരേതരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ നടത്താം. സിക്കിമിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കാവുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- കിരാതേശ്വർ മഹാദേവ് ക്ഷേത്രം, ലെഗ്ഷിപ്: ശിവന് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന കിരാതേശ്വർ മഹാദേവ ക്ഷേത്രം സിക്കിമിലെ ഒരു പ്രധാന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
- ഹനുമാൻ ടോക്ക്, ഗങ്ങ്ടോക്ക്: തലസ്ഥാന നഗരമായ ഗങ്ങ്ടോക്കിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഹനുമാൻ ഭഗവാനു സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഒരു ക്ഷേത്രമാണ് ഹനുമാൻ ടോക്ക്. പരേതരായ ആത്മാക്കൾ ഉൾപ്പെടെയുള്ള അവരുടെ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ അനുഗ്രഹം തേടാനും ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നടത്താനും ഭക്തർക്ക് ഇവിടെയെത്താം.
ത്രിപുര: വൈവിധ്യമാർന്ന സാംസ്കാരികവും മതപരവുമായ പൈതൃകമുള്ള ത്രിപുര, പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഹിന്ദുക്കൾ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന വിവിധ സ്ഥലങ്ങളുടെ ആസ്ഥാനമാണ്. ത്രിപുരയിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ത്രിപുര സുന്ദരി ക്ഷേത്രം, ഉദയ്പൂർ: ത്രിപുര സുന്ദരി ക്ഷേത്രം 51 ശക്തി പീഠങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്, ഇത് പാർവതി ദേവിയുടെ രൂപമായ ത്രിപുര സുന്ദരി ദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പൂജകൾ നടത്തുന്നതിനായി ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ഭുവനേശ്വരി ക്ഷേത്രം, അഗർത്തല: പാർവതിയുടെ മറ്റൊരു രൂപമായ ഭുവനേശ്വരി ദേവിക്കാണ് ഭുവനേശ്വരി ക്ഷേത്രം സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. പരേതരായ ആത്മാക്കൾ ഉൾപ്പെടെയുള്ള അവരുടെ കുടുംബങ്ങളുടെ ഐശ്വര്യത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടി ഭക്തർക്ക് ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്താം.
- ചതുർദശ ദേവതാ ക്ഷേത്രം, പഴയ അഗർത്തല: ഈ ക്ഷേത്ര സമുച്ചയം പതിന്നാലു ദേവതകൾക്കായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു, ഇത് ഒരു പ്രധാന തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രമാണ്. ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നടത്താനും തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി അനുഗ്രഹം തേടാനും ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
മേഘാലയ: മേഘാലയയിൽ പ്രധാനമായും തദ്ദേശീയ സമൂഹങ്ങൾ വസിക്കുന്നു, ജനസംഖ്യയുടെ ഭൂരിഭാഗവും തദ്ദേശീയ ഗോത്ര മതങ്ങൾ ആചരിക്കുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, സംസ്ഥാനത്ത് ചെറിയ ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങളുണ്ട്, അവർ വിവിധ സ്ഥലങ്ങളിൽ പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ നടത്താറുണ്ട്. മേഘാലയയിലെ ഹിന്ദുക്കൾക്ക് അത്തരം ആചാരങ്ങൾ ആചരിക്കാവുന്ന ഒരു സ്ഥലം:
- കാളി ബാരി, ഷില്ലോങ്ങ്: ഷില്ലോങ്ങിലെ കാളി ദേവിയുടെ ക്ഷേത്രമാണ് കാളി ബാരി. മൺമറഞ്ഞ പൂർവ്വികർ ഉൾപ്പെടെയുള്ള അവരുടെ കുടുംബങ്ങളുടെ അനുഗ്രഹം തേടാനും ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നടത്താനും ഭക്തർക്ക് ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
മണിപ്പൂർ: വൈവിധ്യമാർന്ന സാംസ്കാരികവും മതപരവുമായ ഭൂപ്രകൃതിയുള്ള ഒരു സംസ്ഥാനമാണ് മണിപ്പൂർ, ഭൂരിഭാഗം ജനങ്ങളും തദ്ദേശീയ പാരമ്പര്യങ്ങളും വൈഷ്ണവ ഹിന്ദുമതവും ആചരിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും, പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഹിന്ദുക്കൾ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന പ്രത്യേക സ്ഥലങ്ങളുണ്ടാകാം. മണിപ്പൂരിലെ അത്തരം ആചാരങ്ങൾ പാലിക്കാവുന്ന ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- ഗോവിന്ദജീ ക്ഷേത്രം, ഇംഫാൽ: ഇംഫാലിലെ പ്രമുഖ ഹിന്ദു ക്ഷേത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് കൃഷ്ണ ഭഗവാൻ സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഗോവിന്ദജീ ക്ഷേത്രം. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കാം.
- കൈന ക്ഷേത്രം, ഇംഫാൽ: കാളി ദേവിക്ക് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ് കൈന ക്ഷേത്രം. ഭക്തർക്ക് തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടി ഈ ക്ഷേത്രത്തിൽ പൂജകൾ നടത്താം.
അസ്സാം: സമ്പന്നമായ സാംസ്കാരികവും മതപരവുമായ വൈവിധ്യങ്ങളുള്ള അസമിൽ, പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ഹിന്ദുക്കൾ ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്ന നിരവധി സ്ഥലങ്ങളുണ്ട്. അത്തരം ആചാരങ്ങൾ സാധാരണയായി ആചരിക്കുന്ന അസമിലെ ചില സ്ഥലങ്ങൾ:
- കാമാഖ്യ ക്ഷേത്രം, ഗുവഹാത്തി: കാമാഖ്യ ദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും ആദരണീയമായ ശക്തി പീഠങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് കാമാഖ്യ ക്ഷേത്രം. ആചാരാനുഷ്ഠാനങ്ങൾ നടത്താനും തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി അനുഗ്രഹം തേടാനും ഭക്തർ ഈ ക്ഷേത്രം സന്ദർശിക്കുന്നു.
- ഉമാനന്ദ ക്ഷേത്രം, ഗുവാഹത്തി: ബ്രഹ്മപുത്ര നദിയിലെ മയിൽ ദ്വീപിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഉമാനന്ദ ക്ഷേത്രം ശിവന് സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടതാണ്. മരിച്ചുപോയ കുടുംബാംഗങ്ങളുടെ സമാധാനത്തിനും ക്ഷേമത്തിനും വേണ്ടി ഭക്തർക്ക് ഇവിടെ പൂജകൾ നടത്താം.
- ബസിസ്ത ആശ്രമം, ഗുവാഹത്തി: ഗുവാഹത്തിയുടെ പ്രാന്തപ്രദേശത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ബസിസ്ത ആശ്രമം വസിഷ്ഠ മുനിയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ പൂർവ്വികരുടെ ക്ഷേമത്തിനായി ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നതിനായി ഭക്തർക്ക് ഈ ആശ്രമം സന്ദർശിക്കാം.
മിസോറം, നാഗാലാൻഡ്, അരുണാചൽ പ്രദേശ്:
മിസോറാമിൽ പ്രാഥമികമായി വസിക്കുന്നത് മിസോ ജനതയാണ്, ജനസംഖ്യയുടെ ഭൂരിഭാഗവും ക്രിസ്തുമതം ആചരിക്കുന്നു, ഗണ്യമായ എണ്ണം തദ്ദേശീയ മിസോ വിശ്വാസങ്ങളെ പിന്തുടരുന്നു. മിസോറാമിലെ ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങൾ താരതമ്യേന ചെറുതാണ്. അതുപോലെ, പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമം ഉൾപ്പെടെയുള്ള ഹൈന്ദവ ആചാരങ്ങളും സംസ്ഥാനത്ത് അത്ര സാധാരണമോ പ്രമുഖമോ ആയിരിക്കണമെന്നില്ല. മിസോറാമിലെ ഹിന്ദുക്കൾ പരേതരായ ആത്മാക്കൾക്കായി ആചാരങ്ങൾ നടത്തുന്ന പ്രത്യേക സ്ഥലങ്ങളുണ്ടെങ്കിൽ, കൃത്യവും നിലവിലുള്ളതുമായ വിവരങ്ങൾക്ക് പ്രാദേശിക ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങളെയോ ക്ഷേത്രങ്ങളെയോ ബന്ധപ്പെടുന്നതാണ് ഉചിതം. മിസോറാമിലെ ഹിന്ദു ആചാരങ്ങൾ, ന്യൂനപക്ഷമായതിനാൽ, കൂടുതൽ സ്വകാര്യമോ സമൂഹാധിഷ്ഠിതമോ ആയിരിക്കാം, അത്തരം ആചാരങ്ങൾക്കുള്ള സ്ഥലങ്ങൾ സമൂഹത്തിന് പുറത്ത് വ്യാപകമായി അറിയപ്പെടണമെന്നില്ല.
നാഗാലാൻഡിൽ പ്രാഥമികമായി അധിവസിക്കുന്നത് നാഗാ ജനതയാണ്, ജനസംഖ്യയുടെ ഭൂരിഭാഗവും തദ്ദേശീയ നാഗ ഗോത്ര മതങ്ങൾ ആചരിക്കുന്നു, ഗണ്യമായ ക്രിസ്ത്യൻ ജനസംഖ്യയും ഉണ്ട്. നാഗാലാൻഡിലെ ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങൾ താരതമ്യേന ചെറുതാണ്, പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമം ഉൾപ്പെടെയുള്ള ഹിന്ദു ആചാരങ്ങൾ സംസ്ഥാനത്ത് അത്ര സാധാരണമോ പ്രമുഖമോ ആയിരിക്കില്ല. നാഗാലാൻഡിലെ ഹിന്ദുക്കൾ പരേതരായ ആത്മാക്കൾക്കായി ആചാരങ്ങൾ നടത്തുന്ന പ്രത്യേക സ്ഥലങ്ങളുണ്ടെങ്കിൽ, കൃത്യവും നിലവിലുള്ളതുമായ വിവരങ്ങൾക്ക് പ്രാദേശിക ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങളെയോ ക്ഷേത്രങ്ങളെയോ ബന്ധപ്പെടുന്നതാണ് ഉചിതം. നാഗാലാൻഡിലെ ഹിന്ദു ആചാരങ്ങൾ, ന്യൂനപക്ഷമായതിനാൽ, കൂടുതൽ സ്വകാര്യമോ സാമുദായികമോ ആയേക്കാം, അത്തരം ആചാരങ്ങൾക്കുള്ള സ്ഥലങ്ങൾ സമൂഹത്തിന് പുറത്ത് പരക്കെ അറിയപ്പെടാനിടയില്ല.
അരുണാചൽ പ്രദേശിൽ പ്രാഥമികമായി അധിവസിക്കുന്നത് തദ്ദേശീയ സമൂഹങ്ങളാണ്, കൂടാതെ തദ്ദേശീയ മതങ്ങളുടെ ആചാരം പ്രബലമാണ്. സംസ്ഥാനത്ത് ചെറിയ ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങൾ ഉണ്ടാകാമെങ്കിലും അവർ ന്യൂനപക്ഷമാണ്. പരേതരായ ആത്മാക്കളുടെ ക്ഷേമത്തിനായി പ്രത്യേകം ഉൾപ്പെടുന്ന ഹിന്ദു ആചാരങ്ങളും അനുഷ്ഠാനങ്ങളും, വലിയ ഹിന്ദു ജനസംഖ്യയുള്ള മറ്റ് പ്രദേശങ്ങളെ അപേക്ഷിച്ച് അരുണാചൽ പ്രദേശിൽ അത്ര സാധാരണമോ വ്യാപകമായി നിരീക്ഷിക്കപ്പെടുന്നതോ ആയിരിക്കില്ല. അരുണാചൽ പ്രദേശിലെ ഹിന്ദുക്കൾ പരേതരായ ആത്മാക്കൾക്കായി ആചാരങ്ങൾ നടത്തുന്ന പ്രത്യേക സ്ഥലങ്ങളുണ്ടെങ്കിൽ, കൃത്യവും നിലവിലുള്ളതുമായ വിവരങ്ങൾക്ക് പ്രാദേശിക ഹിന്ദു സമൂഹങ്ങളെയോ ക്ഷേത്രങ്ങളെയോ ബന്ധപ്പെടുന്നതാണ് ഉചിതം. ചെറിയ ഹിന്ദു ജനസംഖ്യയുള്ള പ്രദേശങ്ങളിലെ ഹിന്ദു ആചാരങ്ങൾ കൂടുതൽ കമ്മ്യൂണിറ്റി അധിഷ്ഠിതവും സ്വകാര്യവുമാകാം, അത്തരം ആചാരങ്ങൾക്കുള്ള സ്ഥലങ്ങൾ സമൂഹത്തിന് പുറത്ത് വ്യാപകമായി അറിയപ്പെടണമെന്നില്ല.
ഇതും കാണുക[തിരുത്തുക]
അവലംബം[തിരുത്തുക]
- ↑ ശുക്ല, ഋതു (2019-04-11). "ആരാണ് ശ്രാദ്ധം അനുഷ്ഠിക്കേണ്ടത്" [Who should perform Shradh?] (in ഇംഗ്ലീഷ്). Retrieved 2023-12-19.
- ↑ "ശ്രാദ്ധം" [shraddha]. ബ്രിട്ടാനിക്ക വിജ്ഞാനകോശം (in ഇംഗ്ലീഷ്). ബ്രിട്ടാനിക്ക, വിജ്ഞാനകോശത്തിന്റെ പത്രാധിപർ. 2015-10-09. Retrieved 2023-10-09.
- ↑ പി.ആർ., കണ്ണൻ (2021-02-20). പിതൃ കർമ്മത്തെക്കുറിച്ച് നിങ്ങൾ അറിയാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്നതെല്ലാം [Everything You Want to know about Pitru Karma] (in ഇംഗ്ലീഷ്). ഗിരി ട്രേഡിംഗ് ഏജൻസി പ്രൈവറ്റ് ലിമിറ്റഡ്. ISBN 8179508552.
- ↑ "പിതൃക്കൾ" [pitri]. ബ്രിട്ടാനിക്ക വിജ്ഞാനകോശം (in ഇംഗ്ലീഷ്). ബ്രിട്ടാനിക്ക, വിജ്ഞാനകോശത്തിന്റെ പത്രാധിപർ. 2015-02-12. Retrieved 2023-12-20.
- ↑ നായർ, ഏ.കെ.ബി. (2011-11-09). "തർപ്പണവും ശ്രാദ്ധവും". Retrieved 2023-12-19.
- ↑ ശശികുമാർ, പ്രൊഫസർ കെ. (2021-06-26). "ബ്രഹ്മപ്രാപ്തിക്കുള്ള മാർഗം - മുണ്ഡകോപനിഷത്ത്: ഒരു സമാലോചന". ജന്മഭൂമി. Retrieved 2023-12-20.
- ↑ ക്രിസ്റ്റഫർ ലോറെംഗ്, അഭിജിത്ത് (2023-09-30). "പിതൃ പക്ഷ 2023 - പൂർവ്വികരെ പ്രീതിപ്പെടുത്തുന്നതിനായി ശ്രാദ്ധ പക്ഷ സമയത്ത് ശ്രാദ്ധം അനുഷ്ഠിക്കുമ്പോൾ ഈ നിയമങ്ങൾ പാലിക്കുക" [Pitru Paksha 2023 - Follow these rules while performing Shraddha during Shraddha Paksha to please the ancestors] (in ഇംഗ്ലീഷ്). Retrieved 2023-12-22.
- ↑ ശുക്ല, ഋതു (2014-09-09). "ശ്രാദ്ധത്തിന്റെ അർത്ഥവും ഉത്ഭവവും" [Meaning and Origin of Shradh] (in ഇംഗ്ലീഷ്). Retrieved 2023-12-23.
- ↑ "ധർമ്മ സിന്ധുവിന്റെ സാരാംശം" [Essence of Dharma Sindhu]. kamakoti.org (in ഇംഗ്ലീഷ്). 2017. Retrieved 2023-12-24.
- ↑ "ഇന്നൊരു കാക്കയുടെ ദിനമാണ്". The Hindu. 2001-07-26. Archived from the original on 2016-04-12.
- ↑ "ശ്രാദ്ധ പക്ഷം 2022, എന്താണ് ശ്രാദ്ധം? ശ്രാദ്ധ മന്ത്രവും ശ്രാദ്ധ കർമ്മവും എങ്ങനെ ചെയ്യണം?". jaibhole.co.in (in ഹിന്ദി).
- ↑ "ശ്രാദ്ധ ആചാരം പിൻഗാമികൾക്ക് എങ്ങനെ പ്രയോജനം ചെയ്യും?". സ്പിരിച്വൽ സയൻസ് റിസർച്ച് ഫൗണ്ടേഷൻ (in ഇംഗ്ലീഷ്). Retrieved 2023-12-22.
- ↑ "യാജ്ഞവൽക്യ സ്മൃതി. മിതാക്സരാ & ബാലംഭട്ട, പുസ്തകം 1, ആചാര അധ്യായം 100-108" [Yajnavalkya Smriti, Book 1, Achara Adhyaya 100-108] (PDF). ഹിന്ദുക്കളുടെ പവിത്രമായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ, വാല്യം. 21 (in ഇംഗ്ലീഷ്). അലഹാബാദ്: സുധീന്ദ്രനാഥ് വാസു ബഹാദുർഗഞ്ചിലെ പാണിനി ഓഫീസിൽ. p. 10. Retrieved 2012-12-25.
{{cite magazine}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "യാജ്ഞവൽക്യ സ്മൃതി. മിതാക്സരാ & ബാലംഭട്ട, പുസ്തകം 1, ആചാര അധ്യായം 100-108" [Yajnavalkya Smriti, Book 1, Achara Adhyaya 100-108] (PDF). ഹിന്ദുക്കളുടെ പവിത്രമായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ, വാല്യം. 21 (in ഇംഗ്ലീഷ്). അലഹാബാദ്: സുധീന്ദ്രനാഥ് വാസു ബഹാദുർഗഞ്ചിലെ പാണിനി ഓഫീസിൽ. p. 302. Retrieved 2012-12-25.
{{cite magazine}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "യാജ്ഞവൽക്യ സ്മൃതി. മിതാക്സരാ & ബാലംഭട്ട, പുസ്തകം 1, ആചാര അധ്യായം 100-108" [Yajnavalkya Smriti, Book 1, Achara Adhyaya 100-108] (PDF). ഹിന്ദുക്കളുടെ പവിത്രമായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ, വാല്യം. 21 (in ഇംഗ്ലീഷ്). അലഹാബാദ്: സുധീന്ദ്രനാഥ് വാസു ബഹാദുർഗഞ്ചിലെ പാണിനി ഓഫീസിൽ. pp. 307–310. Retrieved 2012-12-25.
{{cite magazine}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "യാജ്ഞവൽക്യ സ്മൃതി. മിതാക്സരാ & ബാലംഭട്ട, പുസ്തകം 1, ആചാര അധ്യായം 100-108" [Yajnavalkya Smriti, Book 1, Achara Adhyaya 100-108] (PDF). ഹിന്ദുക്കളുടെ പവിത്രമായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ, വാല്യം. 21 (in ഇംഗ്ലീഷ്). അലഹാബാദ്: സുധീന്ദ്രനാഥ് വാസു ബഹാദുർഗഞ്ചിലെ പാണിനി ഓഫീസിൽ. p. 304. Retrieved 2012-12-25.
{{cite magazine}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "യാജ്ഞവൽക്യ സ്മൃതി. മിതാക്സരാ & ബാലംഭട്ട, പുസ്തകം 1, ആചാര അധ്യായം 100-108" [Yajnavalkya Smriti, Book 1, Achara Adhyaya 100-108] (PDF). ഹിന്ദുക്കളുടെ പവിത്രമായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ, വാല്യം. 21 (in ഇംഗ്ലീഷ്). അലഹാബാദ്: സുധീന്ദ്രനാഥ് വാസു ബഹാദുർഗഞ്ചിലെ പാണിനി ഓഫീസിൽ. pp. 311–313. Retrieved 2012-12-25.
{{cite magazine}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "യാജ്ഞവൽക്യ സ്മൃതി. മിതാക്സരാ & ബാലംഭട്ട, പുസ്തകം 1, ആചാര അധ്യായം 100-108" [Yajnavalkya Smriti, Book 1, Achara Adhyaya 100-108] (PDF). ഹിന്ദുക്കളുടെ പവിത്രമായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ, വാല്യം. 21 (in ഇംഗ്ലീഷ്). അലഹാബാദ്: സുധീന്ദ്രനാഥ് വാസു ബഹാദുർഗഞ്ചിലെ പാണിനി ഓഫീസിൽ. pp. 322–326. Retrieved 2012-12-25.
{{cite magazine}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "യാജ്ഞവൽക്യ സ്മൃതി. മിതാക്സരാ & ബാലംഭട്ട, പുസ്തകം 1, ആചാര അധ്യായം 100-108" [Yajnavalkya Smriti, Book 1, Achara Adhyaya 100-108] (PDF). ഹിന്ദുക്കളുടെ പവിത്രമായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ, വാല്യം. 21 (in ഇംഗ്ലീഷ്). അലഹാബാദ്: സുധീന്ദ്രനാഥ് വാസു ബഹാദുർഗഞ്ചിലെ പാണിനി ഓഫീസിൽ. pp. 359–361. Retrieved 2012-12-25.
{{cite magazine}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ പത്ര, പല്ലവി (2015-10-05). "ശ്രാദ്ധ കർമ്മങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കാവുന്ന ഇന്ത്യയിലെ പുണ്യസ്ഥലങ്ങൾ". Retrieved 2023-12-19.