ദ്വന്ദ്വനക്ഷത്രം

ഇംഗ്ലീഷ് വിലാസം

https://ml.wikipedia.org/wiki/Binary_star

സിറിയസ് ദ്വന്ദ വ്യൂഹത്തിന്റെ ഹബ്ബിള്‍ ബഹിരാകാശ ദൂരദര്‍ശിനി ഉപയോഗിച്ചുള്ള ചിത്രം. സിറിയസ് എ യ്ക്ക് താഴെ ഇടതുവശത്തായി സിറിയസ് ബി യെ വ്യക്തമായി കാണാവുന്നതാണ്.

രണ്ട് നക്ഷത്രങ്ങള്‍ അവയുടെ പൊതുവായ പിണ്ഡകേന്ദ്രത്തിന്‌ ചുറ്റും പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യുന്ന നക്ഷത്ര വ്യൂഹമാണ്‌ ദ്വന്ദ്വനക്ഷത്രം (Binary star). തിളക്കം കൂടിയ നക്ഷത്രത്തെ പ്രാഥമിക നക്ഷത്രം (primary star) എന്നും രണ്ടാമത്തെ നക്ഷത്രത്തെ സഹാചാരി നക്ഷത്രം എന്നോ ആനുഷംഗിക നക്ഷത്രം എന്നോ പറയുന്നു (companion star or secondary star).1800 കള്‍ മുതല്‍ വര്‍ത്തമാന കാലം വരെയുള്ള പഠനങ്ങള്‍ വളരെയധികം നക്ഷത്രങ്ങള്‍ ദ്വന്ദനക്ഷത്രവ്യൂഹത്തിന്റെയോ രണ്ടില്‍ കൂടുതല്‍ നക്ഷത്രങ്ങളുള്ള ബഹു നക്ഷത്രവ്യൂഹത്തിന്റെയോ ഭാഗമാണെന്നാണ്‌ തെളിയിച്ചു.

ഇരട്ടനക്ഷത്രം (double stars) എന്ന വേറൊരു തരം നക്ഷത്ര തരം കൂടിയുണ്ടു്. പക്ഷെ ഇരട്ട നക്ഷത്രങ്ങള്‍ ഭൂമിയില്‍ നിന്നുള്ള കാഴ്ചയില്‍ ഒരുമിച്ചു കാണപ്പെടുന്നവയുമാകാം. താരതമ്യേനയുള്ള ചലനങ്ങള്‍ നിരീക്ഷിച്ചും പാരല്ലാക്സ് വഴിയോ രണ്ടു് നക്ഷത്രങ്ങള്‍ വ്യത്യസ്ത ദൂരങ്ങളില്‍ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നതാണോ അതോ ദ്വന്ദ്വമാണോ എന്ന് തിരിച്ചറിയാവുന്നതാണ്‌. നിരീക്ഷിക്കപ്പെട്ട ഇരട്ട നക്ഷത്രങ്ങങ്ങളില്‍ ഭൂരിഭാഗവും ദ്വന്ദ്വങ്ങളാണോ അതോ കാഴ്ച്ചയില്‍ മാത്രമുള്ള ഇരട്ടയാണോ എന്ന് തിരിച്ചറിയപ്പെട്ടിട്ടില്ല.

ദ്വന്ദ്വനക്ഷത്രവ്യൂഹങ്ങളുടെ പ്രദക്ഷിണ പഥത്തിന്റെ അളവുകള്‍ ഉപയോഗിച്ചുള്ള ഗണിതക്രിയകള്‍ വഴി അവയിലെ അംഗനക്ഷത്രങ്ങളുടെ പിണ്ഡങ്ങള്‍ നേരിട്ട് ഗണിച്ചെടുക്കുവാന്‍ കഴിയും എന്നതു് കൊണ്ടു് ദ്വന്ദ്വനക്ഷത്രങ്ങള്‍ ജ്യോതിര്‍ഭൗതികത്തില്‍ വളരെ പ്രധാന്യമുള്ളവയാണ്‌. ഇതുവഴി അവയുടെ വ്യാസാര്‍ദ്ധം, സാന്ദ്രത തുടങ്ങിയ നക്ഷത്രഗുണങ്ങള്‍ പരോക്ഷമായും ഗണിച്ചെടുക്കാം. ഇവ അവയുടെ ആനുഭാവിക പിണ്ഡവും പ്രഭയും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം കണ്ടെത്തുന്നതിലും സഹായിക്കുന്നു.

കൂടുതല്‍ ദ്വന്ദ്വങ്ങളെയും നേരിട്ടുള്ള നിരീക്ഷണങ്ങളിലൂടെയാണ്‌ ശ്രദ്ധിക്കപ്പെടുന്നത്, ഇത്തരം ദ്വന്ദ്വങ്ങളെ ദൃശ്യദ്വന്ദ്വങ്ങള്‍ (visual binaries) എന്നു പറയുന്നു. നല്ലൊരുഭാഗം ദൃശ്യദ്വന്ദ്വങ്ങളുടേയും പ്രദക്ഷിണകാലം നൂര്‍റ്റാണ്ടുകളോ സഹസ്രാബ്ദങ്ങളോ ആണ്‌ അതിനാല്‍ തന്നെ അവയുടെ പ്രദക്ഷിപഥങ്ങള്‍ എളുപ്പത്തില്‍ കണ്ടെത്താന്‍ സാധിക്കുന്നതുമല്ല. സ്പെക്ട്രോസ്കോപ്പി (spectroscopic binaries), ആസ്ട്രോമെട്രി (astrometric binaries) എന്നീ വിദ്യകള്‍ ഉപയോഗിച്ച് പരോക്ഷമായും അവയുടെ പ്രദക്ഷിണപഥം കണ്ടുപിടിക്കാവുന്നതാണ്‌. നമ്മുടെ നിരീക്ഷണ രേഖയിലൂടെയുള്ള ഒരു തലത്തിലാണ്‌ ദ്വന്ദങ്ങളുടെ പ്രദക്ഷിണമെങ്കില്‍, അവ പരസ്പരം ഗ്രഹണം ചെയ്തുകൊണ്ടിരിക്കും ഇത്തരം ജോഡികളെ ഗ്രഹണം ചെയ്തുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന ദ്വന്ദ്വങ്ങള്‍ എന്ന് വിളിക്കുന്നു മറ്റൊരുവിധത്തില്‍ അവയിലെ ഒന്ന് മറ്റൊന്നിനെ ഗ്രഹണം ചെയ്യുന്ന സമയത്തുണ്ടാകുന്ന തെളിച്ചത്തിന്റെ വ്യത്യാസത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ ഫോട്ടോമെട്രിക്ക് ദ്വന്ദ്വങ്ങള്‍ (photometric binaries) എന്നു വിളിക്കുന്നു.

ദ്വന്ദ്വനക്ഷത്രവ്യൂഹങ്ങളിലെ അംഗങ്ങള്‍ വളരെ അടുത്തായാണ്‌ പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യുന്നതെങ്കില്‍ അവയുടെ നക്ഷത്രാന്തരീക്ഷങ്ങളെ വികലമാക്കുവാന്‍ അതു കാരണമാകും. ചില അവസരങ്ങളില്‍ ഇത്തരം ദ്വന്ദ്വങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ പിണ്ഡത്തിന്റെ കൈമാറ്റം നടന്നേക്കും, ഇത് അവയെ ഏക നക്ഷത്രങ്ങള്‍ക്കുണ്ടാകാത്ത പരിണാമങ്ങളിലേക്കും നയിച്ചേക്കാം. ദ്വന്ദ്വങ്ങള്‍ക്ക് ഏതാനും ഉദാഹരണങ്ങള്‍ ഇവയാണ്‌: അല്‍ഗോള്‍ (ഗ്രഹണം ചെയ്തുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന ദ്വന്ദം), സിറിയസ്, സിഗ്നസ് X-1 (ഇതിലെ ഒരംഗം മിക്കാവറും തമോദ്വാരമായിരിക്കണം). പല ഗ്രഹനീഹാരികളുടെയും കേന്ദ്രമായി ദ്വന്ദ്വങ്ങളുണ്ട്, നോവകളുടെയും തരം Ia ല്‍ പ്പെട്ട സൂപ്പര്‍നോവകളുടെയും കാരണക്കാര്‍ ഇവയാണ്‌.

കണ്ടെത്തല്‍

ആധുനിക നിര്‍വ്വചനമനുസരിച്ച് ദ്വന്ദ്വനക്ഷത്രം എന്ന് ഉപയോഗം പൊതുവായ പിണ്ഡകേന്ദ്രത്തിനു ചുറ്റും പ്രദക്ഷിണം ചെയ്യുന്ന രണ്ട് നക്ഷത്രങ്ങള്‍ക്ക് മാത്രമായി നിജപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു. ദൂരദര്‍ശിനിയില്‍ കൂടിയോ മറ്റ് മാര്‍ഗ്ഗങ്ങളിലൂടെയോ നിരീക്ഷിക്കുമ്പോള്‍ ഒരുമിച്ചു കാണപ്പെടുന്നവയ്ക്ക് ദൃശ്യദ്വന്ദ്വങ്ങള്‍ (visual binaries) എന്നാണ് പറയുക. അറിവില്‍പ്പെട്ട ഭൂരിഭാഗം ദൃശ്യദ്വന്ദ്വങ്ങളും പൂര്‍ണ്ണമായ ഒരു പ്രദക്ഷിണം പൂര്‍ത്തിയാക്കിയിട്ടില്ല, പക്ഷെ ഭാഗിക വൃത്തഖണ്ഡത്തിലൂടെ സഞ്ചരിക്കുന്നതായി നിരീക്ഷിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

ആകാശത്തില്‍ ഒരുമിച്ചു കാണപ്പെടുന്ന ജോഡി നക്ഷത്രങ്ങള്‍ളെ സൂചിപ്പിക്കുവാന്‍ പൊതുവായി ഉപയോഗിക്കപ്പെടുന്ന ഇരട്ടനക്ഷത്രങ്ങള്‍ എന്നാണ് ഉപയോഗിക്കപ്പെടുക. ഇരട്ടനക്ഷത്രങ്ങള്‍ ചിലപ്പോള്‍ ദ്വന്ദങ്ങളായിരിക്കാം അല്ലെങ്കില്‍ പരസ്പരം വളരെ അകലത്തില്‍ സ്ഥിതിചെയ്യുന്ന രണ്ട് വ്യത്യസ്ത നക്ഷത്രങ്ങളാകാം. രണ്ടാമത് പറഞ്ഞവയെ വീക്ഷണപരമായ ഇരട്ടകള്‍ അല്ലെങ്കില്‍ വീക്ഷണപരമായ ജോഡികള്‍ എന്നു പറയുന്നു (optical doubles or optical pairs).