ശങ്കരനാരായണൻ

{{double image|right| Harihara V&A.jpg|180| Harihara Badami.jpg |135|ഇടത്ത്:ശങ്കരനാരായണന്റെ ഒരു ചായാചിത്രം. വലത്തെ പകുതി വിഷ്ണുവിനെയും ഇടത്തെ പകുതി ശിവനെയും കാണിയ്ക്കുന്നു; വലത്ത്: കർണാടകയിലെ [[ബാദാമി ഗുഹാക്ഷേത്രം|ബാദാമി ഗുഹാക്ഷേത്രത്തിലുള്ള ശങ്കരനാരായണശില്പം.}} ഹൈന്ദവ വിശ്വാസപ്രകാരം, ശിവന്റെയും വിഷ്ണുവിന്റെയും സങ്കരരൂപമായ ഈശ്വരമൂർത്തിയാണ് ശങ്കരനാരായണൻ അഥവാ ഹരിഹരൻ. ശൈവരും വൈഷ്ണവരും തമ്മിൽ തങ്ങളുടെ ആരാധനാമൂർത്തികളുടെ പേരിൽ വഴക്കുണ്ടായിരുന്ന കാലത്ത് അവ ഒഴിവാക്കി ശങ്കരൻ അഥവാ ശിവനും നാരായണൻ അഥവാ വിഷ്ണുവും ഒന്നാണെന്ന് കാണിയ്ക്കാൻ സൃഷ്ടിച്ച സങ്കല്പമാണിത്. അദ്വൈത സിദ്ധാന്തത്തിലൂടെ ശങ്കരാചാര്യരാണ് ഈ രൂപത്തിന് ജനകീയത നൽകുന്നതിൽ പ്രധാന പങ്ക് വഹിച്ചത്. കർണാടകയിലെ ബാദാമി ഗുഹാക്ഷേത്രത്തിൽ കാണപ്പെടുന്ന ശങ്കരനാരായണശില്പമാണ് ലഭ്യമായതിൽ ഏറ്റവും പഴക്കം ചെന്ന രൂപം. എ.ഡി. ആറാം നൂറ്റാണ്ടിൽ സൃഷ്ടിച്ചതാണ് ഈ ശില്പം എന്നത് അന്നേ ഈ മൂർത്തിയ്ക്ക് ജനപ്രീതി ഉണ്ടായിരുന്നു എന്ന് കാണിയ്ക്കുന്നതാണ്. ഇതുകൂടാതെ, തമിഴ്നാട്ടിലെ ശങ്കരൻകോവിൽ, കേരളത്തിലെ തൃശ്ശൂർ വടക്കുന്നാഥക്ഷേത്രം, തിരുവേഗപ്പുറ മഹാക്ഷേത്രം, നാവായിക്കുളം, പനമണ്ണ, നായത്തോട് എന്നിവ പ്രധാന ശങ്കരനാരായണാരാധനാകേന്ദ്രങ്ങളാണ്.