ഡൽഹി കലാപം (2020)

വിക്കിപീഡിയ, ഒരു സ്വതന്ത്ര വിജ്ഞാനകോശം.
ഡൽഹി കലാപം
-യുടെ ഭാഗം
കലാപത്തിൽ അഗ്നിക്കിരയായ ശിവ വിഹാറിലെ ഒരു കെട്ടിടം
തിയതി24 ഫെബ്രുവരി 2020-
സ്ഥലം
ഡൽഹി, ഇന്ത്യ
കാരണങ്ങൾപൗരത്വ ഭേദഗതി ആക്റ്റ്, 2019
ലക്ഷ്യങ്ങൾഷഹീൻബാഗിൽ നിന്നുമുള്ള സമരക്കാരെ തുരത്തുക
മാർഗ്ഗങ്ങൾകലാപം
വംശഹത്യ
തീവെക്കൽ
കൊലപാതകം
വെടിവെപ്പ്
Lead figures
കപിൽ മിശ്ര [1]
അനുരാഗ് താക്കൂർ
പർവേഷ് വർമ
അഭയ് വർമ്മ
Casualties
Death(s)53 [3]
Injuries170+ [2]
Map

2020-ൽ ഡൽഹിയിൽ നടന്ന മുസ്ലീം വംശഹത്യയാണ് പിന്നീട് ഡൽഹി കലാപം എന്നായി മാറിയത്. പൗരത്വ നിയമ ഭേദഗതിക്കെതിരെ ഡൽഹി ജുമാ മസ്ജിദ്, ഷഹീൻബാഗ് എന്നിവിടങ്ങളിൽ ആരംഭിച്ച സമരങ്ങൾക്ക് നേരെ ഹിന്ദുത്വ ഭീകരവാദികൾ ആരംഭിച്ച കലാപം സംസ്ഥാനത്തുടനീളം പടരുകയായിരുന്നു.[4] കലാപത്തിൽ ഇതുവരെ 53 പേർ കൊല്ലപ്പെടുകയും, 200 ൽ അധികം ജനങ്ങൾക്ക് പരുക്കേൽക്കുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്.[5] ഷഹീൻബാഗിലെ സമരക്കാരെ ഒഴിപ്പിക്കണമെന്ന് ഭാരതീയ ജനതാ പാർട്ടി അംഗവും, മുൻ നിയമസഭാംഗവുമായ കപിൽ മിശ്ര 2020 ഫെബ്രുവരി 23 ആം തീയതി ഡൽഹി പോലീസിനോടാവശ്യപ്പെട്ടു. പോലീസ് ഈ ആവശ്യം അംഗീകരിച്ചില്ലെങ്കിൽ താൻ തന്നെ അതു ചെയ്യുമെന്നും കപിൽ മിശ്ര കൂട്ടിച്ചേർത്തു.[6] കപിൽ മിശ്രയുടെ പ്രസ്താവനക്കു പിന്നാലെ വടക്കു കിഴക്കൻ ഡൽഹിയിൽ സംഘർഷം പൊട്ടിപ്പുറപ്പെട്ടു. മൂന്നു മുസ്ലീം പള്ളികൾ കലാപകാരികൾ തീവെച്ചു നശിപ്പിച്ചു.[7] നിരവധി വിദ്യാലയങ്ങളും, കടകളും, വീടുകളും വാഹനങ്ങളും കലാപകാരികൾ നശിപ്പിച്ചു. കലാപം നടക്കുമ്പോൾ, ഡൽഹിയിലെ പോലീസ് നിഷ്ക്രിയമായി ദൃക്സാക്ഷികൾ മാത്രമായി നിൽക്കുകയായിരുന്നു.[8][9] നിരവധി മാധ്യമപ്രവർത്തകരേയും കലാപകാരികൾ ആക്രമിച്ചു.[10] നൂറിലധികം കുറ്റവാളികൾ ഉൾപ്പെട്ടിട്ടുള്ള 48 എഫ്.ഐ.ആർ രജിസ്റ്റർ ചെയ്തതായി ഡൽഹി പോലീസ് അറിയിച്ചു.[11] കലാപവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് എഫ്.ഐ.ആർ രജിസ്റ്റർ ചെയ്തതായും, ഇതുവരെ 630 പേർ അറസ്റ്റിലായതായും ഫെബ്രുവരി 29 നു പോലീസ് അറിയിച്ചു.[12]

പശ്ചാത്തലം[തിരുത്തുക]

പൗരത്വ ഭേദഗതി നിയമം ഇന്ത്യൻ പാർലിമെന്റ് പാസ്സാക്കിയതു മുതൽ ഇന്ത്യയൊട്ടാകെ ഇതിനെതിരേ സമരങ്ങളും പ്രക്ഷോഭങ്ങളും പൊട്ടിപ്പുറപ്പെട്ടു.[13][14] പൗരത്വ ഭേദഗതി നിയമം, ദേശീയ പൗരത്വ രജിസ്റ്റർ എന്നിവ നടപ്പിലാക്കരുതെന്നാവശ്യപ്പെട്ട് ഫെബ്രുവരി 22-23 തീയതിയോടെ ആയിരത്തോളം വരുന്ന വനിതകൾ, സീലാംപൂർ-ജാഫ്രാബാദ് പാത ഉപരോധിച്ചു. സീലാംപൂർ മെട്രോ സ്റ്റേഷനിലേക്കുള്ള വാതിലും അവർ ഉപരോധിച്ചു. തൽഫലമായി, മെട്രോസ്റ്റേഷനിലേക്കു ആർക്കും തന്നെ പോകാനും, വരാനും കഴിയാതായി.[15] ഭീംആർമി ആഹ്വാനം ചെയ്ത ഭാരതബന്ദിനെ പിന്തുണക്കാനാണ് തങ്ങൾ പാത ഉപരോധിച്ചതെന്നു ഈ സംഘത്തിന്റെ നേതാക്കൾ പറഞ്ഞു. ഉപരോധസ്ഥലത്ത് പോലീസിനേയും, പട്ടാളത്തേയും വിന്യസിച്ചു.[16]

മൂലകാരണം[തിരുത്തുക]

ജഫ്രാബാദിലെ ഉപരോധത്തിനു തക്കതായ മറുപടി കൊടുക്കാനായി 23 ഫെബ്രുവരി മൂന്നു മണിക്ക് മൗജ്പൂർ ചൗക്കിൽ എത്തിച്ചേരാൻ കപിൽ മിശ്ര തന്റെ അനുയായികളോട് ആവശ്യപ്പെട്ടു. അവിടെ നടന്ന റാലിയിൽ നോർത്ത് ഈസ്റ്റ് ഡി.സി.പിയുടെ സാന്നിദ്ധ്യത്തിൽ പൗരത്വനിയമത്തിനെതിരേ സമരം നടത്തുന്നവരെക്കുറിച്ച് മിശ്ര സംസാരിക്കുയുണ്ടായി.[17][18] ജഫ്രാബാദ് ഉപരോധിക്കുന്നവരെ മൂന്നു ദിവസത്തിനുള്ളിൽ നീക്കണമെന്നും, പോലീസിനു അതിനു കഴിഞ്ഞില്ലെങ്കിൽ തന്റെ കൈകൾ കൊണ്ട് അതു ചെയ്യുമെന്നും, ആ നടപടി സമാധാനപരമായിരിക്കില്ലെന്നും കപിൽ മിശ്ര പ്രസ്താവിച്ചു.[19] റാലിക്കുശേഷം പോലീസിനെ ഭീഷണിപ്പെടുത്തുന്ന വീഡിയോ, മിശ്ര തന്നെ സാമൂഹ്യമാധ്യമമായ ട്വിറ്ററിൽ പങ്കുവെച്ചു.[20] മിശ്രയുടെ റാലിക്കു പിന്നാലെ, പൗരത്വനിയമത്തെ അനുകൂലിക്കുന്നവരും, എതിർക്കുന്നവരും തമ്മിൽ സംഘർഷം പൊട്ടിപ്പുറപ്പെട്ടു. കലാപകാരികൾ കാവികൊടികൾ കൈയ്യിലേന്തി, ജയ് ശ്രീറാം മുഴക്കി ഇസ്ലാം സമുദായക്കാരുടെ സ്വത്തുവകകളെല്ലാം നശിപ്പിക്കാൻ തുടങ്ങി. കലാപത്തിൽ നാൽപ്പത്തിരണ്ടോളം ആളുകൾ കൊല്ലപ്പെട്ടു. കൊല്ലപ്പെട്ടവരിൽ ഭൂരിഭാഗവും, മുസ്ലിം സമുദായത്തിൽപ്പെട്ടവരായിരുന്നു.

കലാപത്തിനു വഴിവച്ച വിദ്വേഷപ്രസംഗം നടത്തിയ കപിൽ മിശ്രയെ അറസ്റ്റു ചെയ്യണമെന്ന് കൊല്ലപ്പെട്ടവരുടെ ബന്ധുക്കൾ പോലീസിനോടാവശ്യപ്പെട്ടു. തങ്ങളുടെ കുട്ടികൾ തെരുവുകളിൽ കൊല്ലപ്പെടുമ്പോൾ, കലാപത്തിനു തിരികൊളുത്തിയ കപിൽ മിശ്ര, വീട്ടിൽ പോയി വിശ്രമിക്കുകയായിരുന്നുവെന്ന്, കലാപത്തിൽ കൊല്ലപ്പെട്ട രാഹുൽ സോളങ്കി എന്ന യുവാവിന്റെ പിതാവ് മാധ്യമങ്ങളോടു പറഞ്ഞു. മിശ്രയെ അറസ്റ്റ് ചെയ്യണമെന്ന് അദ്ദേഹം ആവശ്യപ്പെട്ടു.[21][22]

കപിൽ മിശ്രയുടെ പ്രസംഗം ഒരു തരത്തിലും അംഗീകരിക്കാൻ പറ്റാത്തതാണെന്നും, ഇത്തരം വർഗ്ഗീയവിദ്വേഷം ജനിപ്പിക്കുന്ന പ്രസ്താവനകൾ നടത്തുന്നവർക്കെതിരേ രാഷ്ട്രീയപാർട്ടികളെ നോക്കാതെ കർശനമായ നടപടിയെടുക്കണമെന്നു ഭാരതീയ ജനതാ പാർട്ടിയുടെ പാർലമെന്റംഗവും, മുൻ ദേശീയ ക്രിക്കറ്റ് താരവുമായ ഗൗതം ഗംഭീർ ആവശ്യപ്പെട്ടു.[23]

വർഗ്ഗീയകലാപത്തിനു പ്രേരിപ്പിച്ചു എന്ന കുറ്റം ആരോപിച്ച് കപിൽ മിശ്രക്കെതിരേ രണ്ടു പരാതികൾ സമർപ്പിക്കപ്പെട്ടു. ആം ആദ്മി പാർട്ടി നേതാവായ രേഷ്മ നദീമിന്റേതാണു ആദ്യ പരാതി. ഹസീബ് ഉൾ ഹസ്സന്റേതാണു രണ്ടാമത്തെ പരാതി. കലാപം ഉണ്ടാക്കാൻ ഉദ്ദേശിച്ച്, മനപൂർവ്വം മിശ്ര പൊതു സ്ഥലങ്ങളിൽ വിദ്വേഷപ്രസംഗങ്ങൾ നടത്തി എന്നതായിരുന്നു രണ്ടു പരാതിയിലേയും പ്രധാന വിഷയം. ഫെബ്രുവരി 29 ആം തിയതി വരേയും പോലീസ് കപിൽ മിശ്രക്കെതിരേ യാതൊരു നടപടിയും എടുത്തിട്ടില്ല.[24]

തനിക്കെതിരേ നടക്കുന്ന ജനകീയ, സംഘടിത ആരോപണങ്ങളെ തെല്ലും ഭയക്കുന്നില്ലെന്നും, തുടർന്നും പൗരത്വഭേദഗതി നിയമത്തെ പിന്തുണക്കുമെന്നും സാമൂഹ്യമാധ്യമമായ ട്വിറ്ററിലൂടെ മിശ്ര വ്യക്തമാക്കി.[25] ജഫ്രാബാദ് ഒഴിപ്പിച്ചു എന്നും, മറ്റൊരു ഷഹീൻബാഗ് ആവർത്തിക്കില്ലെന്നും കപിൽ മിശ്ര ട്വിറ്ററിൽ കുറിച്ചു.[26] കലാപകാരികൾ ഡൽഹി നിവാസികളല്ലെന്നും, അവർ പുറത്തുനിന്നും വന്നവരാണെന്നും കലാപത്തിനിരയായവർ മാധ്യമപ്രവർത്തകരോടു പറഞ്ഞു.[27]

സമയരേഖ[തിരുത്തുക]

ഫെബ്രുവരി 23[തിരുത്തുക]

വൈകീട്ട് നാലു മണിക്ക് കപിൽ മിശ്ര തന്റെ അനുയായികളോടൊപ്പം ജഫ്രാബാദിലെ ഉപരോധ സ്ഥലത്ത് ചെന്ന് പ്രകോപനപരമായ പ്രസംഗം നടത്തി. ഉപരോധക്കാർ അടുത്തുള്ള ക്ഷേത്രത്തിനുനേരെ കല്ലെറിഞ്ഞു എന്നു പറയുന്നു.[28] തൊട്ടുപിറകേ, മൗജ്പൂർ ചൗക്ക്, കാരാവാൾ നഗർ, ബാബർപൂർ, ചാന്ദ്ബാഗ് എന്നിവിടങ്ങളിൽ ഉപരോധക്കാരും, പൗരത്വഭേദഗതിയെ അനുകൂലിക്കുന്നവരും തമ്മിൽ സംഘർഷം ഉടലെടുക്കുന്നു.[29] ലാത്തിചാർജ് നടത്തിയും, കണ്ണീർവാതകം പ്രയോഗിച്ചും പോലീസ് സ്ഥിതി ശാന്തമാക്കുന്നു.[30]

ഫെബ്രുവരി 24[തിരുത്തുക]

കലാപകാരികൾ ജഫ്രാബാദിൽ എത്തി ഉപരോധക്കാരോട് പിരിഞ്ഞുപോകാൻ പറയുകയും, ജയ് ശ്രീറാം മുഴക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഉച്ചകഴിഞ്ഞതോടെ വടക്കു കിഴക്കൻ ഡൽഹിയിലെ പല ഭാഗങ്ങളിലും അക്രമം ആരംഭിക്കുന്നു. കർദാംപുരിയിലെ ഒരു ടയർ ചന്ത അക്രമികൾ അഗ്നിക്കിരയാക്കി.[31] സംഘർഷത്തിൽ ഡൽഹി പോലീസ് ഹെഡ് കോൺസ്റ്റബിൾ രത്തൻലാലും, പൗരത്വഭേദഗതി നിയമത്തിനെതിരേ സമരം ചെയ്യുന്ന ഒരാളും കൊല്ലപ്പെട്ടു. കല്ലേറുകൊണ്ട് തലക്കേറ്റ ക്ഷതം കാരണമാണു രത്തൻ ലാൽ കൊല്ലപ്പെട്ടതെന്നായിരുന്നു പ്രഥമവിവരം. തോക്കിൽ നിന്നുള്ള വെടിയേറ്റാണ് ലാൽ കൊല്ലപ്പെട്ടതെന്ന് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പോസ്റ്റ്മോർട്ടം റിപ്പോർട്ടിൽ നിന്നും വെളിപ്പെട്ടു.[32] സമരാനുകൂലികളും, കലാപകാരികളും തമ്മിൽ കല്ലേറു തുടങ്ങി. ഇത് പരിസരത്തെ വീടുകൾക്ക് നാശനഷ്ടം വരുത്തി. ചാന്ദ്ബാഗ് പരിസരത്തെ സംഘർഷം നിയന്ത്രിക്കാനായി പോലീസിനു ലാത്തിച്ചാർജും, കണ്ണീർവാതകവും പ്രയോഗിക്കേണ്ടി വന്നു.[33][34] സീലാംപൂർ, ജഫ്രാബാദ്, മൗജ്പൂർ, ബാബർപൂർ, ഗോകുൽപുരി, ശിവപുരി എന്നിവിടങ്ങളിലും അക്രമം പൊട്ടിപ്പുറപ്പെട്ടു.[35][36] അക്രമം നടക്കുന്ന സ്ഥലങ്ങളിലെല്ലാം 144 പ്രഖ്യാപിച്ചുവെങ്കിലും, അക്രമികൾ അഴിഞ്ഞാട്ടം തുടർന്നു.[37][38]

പോലീസ് കൺട്രോൾ റൂമിലേക്ക് ഫെബ്രുവരി 24 നുമാത്രം മൂവായിരത്തി അഞ്ഞൂറോളം ഫോൺ കോളുകൾ സഹായം തേടി എത്തി.[39] രക്ഷാപ്രവർത്തനത്തിനെത്തിയ ഫയർ എഞ്ചിനുകളും ഉദ്യോഗസ്ഥരും ആക്രമിക്കപ്പെട്ടു. വാഹനം അഗ്നിക്കിരയാക്കപ്പെട്ടു.[40]

ഫെബ്രുവരി 25[തിരുത്തുക]

ശിവ വിഹാറിൽ അഗ്നിക്കിരയായ കാറുകൾ

ബ്രഹ്മപുരി, മൗജ്പൂർ ഭാഗത്ത് കല്ലേറു തുടങ്ങി. 5 മണിക്ക് പ്രഭാതസവാരിക്കിറങ്ങിയ, അതുൽ കുമാർ എന്ന വ്യക്തിക്ക് വെടിയേറ്റു. സംഘർഷബാധിത പ്രദേശങ്ങളിൽ റാപ്പിഡ് ആക്ഷൻ ഫോഴ്സിനെ നിയോഗിച്ചു. ഇരുഭാഗത്തുള്ളവരും അക്രമം തുടർന്നു. അശോക് നഗറിൽ ഒരു മുസ്ലിം പള്ളി നശിപ്പിക്കുകയും, അതിന്റെ മിനാരങ്ങളിലൊന്നിൽ ഹനുമാൻ പതാക സ്ഥാപിക്കുകയും ചെയ്തു. പള്ളികളിൽ പ്രാർത്ഥനക്കുപയോഗിക്കുന്ന പായ കീറിനശിപ്പിച്ചു. വിശുദ്ധ ഖുറാന്റെ പേജുകൾ കീറി തെരുവിലെറിഞ്ഞു.[41][42] ജയ് ശ്രീറാം, ഹിന്ദുക്കളുടെ ഇന്ത്യ എന്ന മുദ്രാവാക്യങ്ങൾ മുഴക്കിക്കൊണ്ടാണ് പള്ളികളെ ആക്രമിച്ചത്. അടുത്തുള്ള കടകളും, വീടുകളും അക്രമികൾ കൊള്ളയടിച്ചു.[43] അക്രമികൾ പരിസരവാസികളല്ലെന്നു ഇരകൾ പറയുന്നു.[44] അക്രമം നിയന്ത്രണാധീനമായതോടെ, പരിസരത്തുള്ള മുസ്ലിം സമുദായക്കാരെ പോലീസ് അവിടെ നിന്നും ഒഴിപ്പിച്ചു പോലീസ് സ്റ്റേഷനിൽ താൽക്കാലിക അഭയം നൽകി. താമസക്കാർ ഒഴിഞ്ഞു പോയതോടെ, അക്രമികൾ കൊള്ള വീണ്ടും തുടങ്ങി. അശോക് നഗറിലെ മറ്റൊരു പള്ളിയും, ബ്രിജ്പുരിയിലെ മറ്റൊന്നും അക്രമികൾ നശിപ്പിച്ചു. കൂടാതെ ഒരു മൂന്നു നിലയുള്ള കെട്ടിടവും അവർ നശിപ്പിച്ചു.[45] ഗോകുൽപുരിയിലെ മറ്റൊരു പള്ളി കൂടി നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടു.[46]

ഉച്ചക്കുശേഷം മൂന്നു മണിക്ക് ദുർഗാപുരിയിൽ ഇരുവിഭാഗങ്ങളും ചേരി തിരിഞ്ഞ് പരസ്പരം കല്ലേറു തുടങ്ങി.[47] നെറ്റിയിൽ തിലകം അണിഞ്ഞ അക്രമികൾ മുസ്ലിം സമുദായക്കാരുടെ കടകളും, വാഹനങ്ങളും ക്ഷണനേരം കൊണ്ട് നശിപ്പിച്ചു. അരമണിക്കൂറിലേറെ കഴിഞ്ഞാണ് പോലീസ് സംഭവസ്ഥലത്തെത്തിയത്.[48] ഗംരിയിൽ 85 വയസ്സുള്ള സ്ത്രീയെ, അക്രമികൾ അവരുടെ വീടിനോടുകൂടി തീവെച്ചു കൊലപ്പെടുത്തി.[49] കാരാവാൾ നഗറിൽ നിയമസംവിധാനം പരിപാലിക്കാൻ വിന്യസിച്ചിരുന്ന സൈനീക ഉദ്യോഗസ്ഥരുടെ നേർക്ക് അക്രമികൾ ആസിഡെറിഞ്ഞു.[50] ഇരുമ്പു ദണ്ഡുകളും, വടികളുമേന്തി അക്രമികൾ തെരുവിൽ റോന്തു ചുറ്റുകയായിരുന്നു.

രാത്രി 9.30 ആയപ്പോഴേക്കും, കലാപത്തിൽ കൊല്ലപ്പെട്ടവരുടെ എണ്ണം 13 ആയി. അക്രമികളെ കണ്ടാലുടൻ വെടിവെക്കാൻ പോലീസിനു അധികാരം ലഭിച്ചു. ചാണക്യപുരിയിലെ ഇന്റലിജൻസ് ബ്യൂറോയിലെ ഡ്രൈവറായ അങ്കിത് ശർമ്മയുടെ മൃതദേഹം ജഫ്രാബാദിലെ അഴുക്കുചാലിൽ നിന്നും കണ്ടെത്തി.[51] ശരീരത്തിലേറ്റ കത്തികൊണ്ടുള്ള മുറിവാണ് മരണകാരണം എന്നു പോസ്റ്റ്മോർട്ടം റിപ്പോർട്ടിൽ വ്യക്തമായിരുന്നു. അങ്കിത് ശർമ്മയുടെ കൊലപാതക കുറ്റം ആരോപിച്ച് ആം ആദ്മി പാർട്ടിയുടെ നേതാവായ താഹിർ ഹുസ്സൈനെ പോലീസ് അറസ്റ്റ് ചെയ്തു.[52][53][54]

സഹായം തേടി ഏഴായിരത്തി അഞ്ഞൂറോളം ഫോൺ കോളുകളാണ് പോലീസ് കൺട്രോൾ റൂമിൽ അന്നുമാത്രം ലഭിച്ചത്.[55][56]

ഫെബ്രുവരി 26[തിരുത്തുക]

ദേശീയ സുരക്ഷാ ഉപദേശകൻ അജിത് ഡോവൽ സംഘർഷബാധിത പ്രദേശങ്ങൾ സന്ദർശിച്ചു. കാർവാൾ നഗർ, മൗജ്പൂർ, ഭജൻപുര എന്നിവിടങ്ങളിൽ രാത്രിയോടെ സംഘർഷം നിയന്ത്രണാധീനമായി.[57] മരിച്ചവരുടെ പ്രേതപരിശോധന ആശുപത്രിയിൽ വിവിധകാരണങ്ങളാൽ വൈകി. കപിൽ മിശ്രയുടെ വിദ്വേഷപ്രസംഗമാണ് പ്രശ്നങ്ങൾക്കുകാരണമെന്നു ജനങ്ങൾ മാധ്യമങ്ങളോടു പറഞ്ഞു. ബോലോ തക്ബീർ വിളികളുമായി മുസ്ലിം സമുദായക്കാർ തങ്ങളെ ആക്രമിക്കുകയായിരുന്നുവെന്നും മൊഴികളുണ്ടായി.[58]

ഫെബ്രുവരി 27[തിരുത്തുക]

ശിവ വിഹാർ എന്ന സ്ഥലത്ത് രാവിലെ ഏഴിനും ഒമ്പതിനും ഇടയിൽ സംഘർഷം റിപ്പോർട്ട് ചെയ്യപ്പെട്ടു. ഒരു വ്യാപാരസ്ഥാപനവും, ഒരു മോട്ടോർ സൈക്കിളും നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടു.[59]

ഫെബ്രുവരി 28[തിരുത്തുക]

സംഘർഷത്തിൽ മരിച്ചവരുടെ എണ്ണം 42 ആയി. കലാപം അസ്തമിച്ചു എന്നു കരുതി തന്റെ ജോലിക്കായി പുറത്തിറങ്ങിയ ഒരാളെ അക്രമികൾ കൊലപ്പെടുത്തി.[60]

ഫെബ്രുവരി 29[തിരുത്തുക]

കലാപം അസ്തമിക്കുന്നു. സംഘർഷം കുറഞ്ഞു. ചിലയിടങ്ങളിൽ കടകൾ തുറന്ന് വ്യാപാരം ആരംഭിച്ചു. സാമൂഹ്യമാധ്യമങ്ങളിൽ വിദ്വേഷകരമായ വാർത്തകൾ പ്രചരിപ്പിച്ചതിന് പതിമൂന്നു കേസുകൾ രജിസ്റ്റർ ചെയ്തു. ശ്രീ ശ്രീ രവിശങ്കർ സംഘർഷ ബാധിത പ്രദേശങ്ങൾ സന്ദർശിച്ചു.[61]

മാർച്ച് 1[തിരുത്തുക]

കലാപത്തിൽ മരിച്ചവരുടെ മൂന്നു മൃതദേഹങ്ങൾ കൂടി കണ്ടെത്തി. ഇതോടെ മരിച്ചവരുടെ എണ്ണം 42 ആയി. രണ്ടു മൃതദേഹങ്ങൾ ഭാഗീരഥി വിഹാർ കനാലിൽ നിന്നും, ഒരെണ്ണം ഗോകൽപുരി കനാലിൽ നിന്നുമാണ് കണ്ടെടുത്തത്.[62] ജാഫ്രാബാദിലെ ഹിന്ദു, മുസ്ലിം പ്രദേശവാസികൾ സമാധാന ജാഥ സംഘടിപ്പിച്ചു.[63]

മാധ്യമപ്രവർത്തകരുടെ നേർക്കുണ്ടായ ആക്രമണം[തിരുത്തുക]

കലാപത്തിനിടെ മാധ്യമപ്രവർത്തകർക്കുനേരേയും ആക്രമണങ്ങൾ ഉണ്ടായി. മൗജ്പൂരിൽ വാർത്ത റിപ്പോർട്ട് ചെയ്തുകൊണ്ടിരുന്ന JK 24x7 News എന്ന മാധ്യമത്തിന്റെ പ്രവർത്തകനു നേരെ വെടിവെപ്പുണ്ടായി.[64] മുസ്ലിംപള്ളിയുടെ നേർക്കുണ്ടായ ആക്രമണം ചിത്രീകരിക്കുന്നതിനിടെ, എൻ.ഡി.ടി.വി.യുടെ റിപ്പോർട്ടറുടേയും, ക്യാമറാമാന്റെ നേരേയും ആക്രമണം ഉണ്ടായി. ഒരു മാധ്യമപ്രവർത്തകനു ഗുരുതരമായ പരുക്കുണ്ടായി. മാധ്യമപ്രവർത്തകർ ഹിന്ദുക്കളാണ് അവരെ ആക്രമിക്കരുതെന്നു അക്രമികളോട് അപേക്ഷിച്ചാണ് സ്ഥലത്തുണ്ടായിരുന്ന മറ്റൊരു സഹപ്രവർത്തകൻ കലാപകാരികളുടെ ഇടയിൽ നിന്നും പരുക്കേറ്റവരെ രക്ഷിച്ചത്.[65]

കലാപത്തിന്റെ ചിത്രം പകർത്തിക്കൊണ്ടിരിക്കുകയായിരുന്ന ടൈംസ്ഓഫ്ഇന്ത്യ ഛായാഗ്രാഹകനെ അക്രമികൾ പിടികൂടി നെറ്റിയിൽ തിലകം ചാർത്തിച്ചു. മറ്റുള്ളവർ തന്നെ ഹിന്ദു ആണെന്നു തിരിച്ചറിയാനും, അതു വഴി തന്റെ ജോലി എളുപ്പമാക്കാനും ഇതു സഹായിക്കും എന്നതായിരുന്നു അവരുടെ ന്യായീകരണം.[66] സി.എൻ.എൻ-ന്യൂസ്-18 , ഇന്ത്യാ-ടുഡേ, റോയിട്ടേഴ്സ് എന്നീ മാധ്യമങ്ങളുടെ റിപ്പോർട്ടർമാരും തങ്ങൾ ആക്രമിക്കപ്പെട്ട വിവരം സാമൂഹ്യമാധ്യമമായ ട്വിറ്ററിലൂടെ പങ്കുവെക്കുകയുണ്ടായി. ഹിന്ദുസ്ഥാൻ ടൈംസിന്റെ ഫോട്ടോഗ്രാഫറുടെ മോട്ടോർസൈക്കിൾ കലാപകാരികൾ അഗ്നിക്കിരയാക്കി. ഫോട്ടോഗ്രാഫറുടെ ക്യാമറയിൽ നിന്നും ചിത്രങ്ങൾ ശേഖരിച്ചിരുന്ന മെമ്മറി കാർ‍ഡ് അക്രമികൾ കൈവശപ്പെടുത്തി. തന്റെ തിരിച്ചറിയൽ കാർഡ് കാണിച്ച് ഫോട്ടോഗ്രാഫറാണെന്നു ഉറപ്പുവരുത്തിയിട്ടു മാത്രമേ അക്രമികൾ അയാളെ പോകാനനുവദിച്ചുള്ളു.[67] ഇന്ത്യയിലെ പത്രസ്വാതന്ത്ര്യത്തിനു നേരെ നടന്ന ആക്രമണത്തിനെതിരേ എഡിറ്റേഴ്സ് ഗിൽഡ് ഫെബ്രുവരി 25 ആം തീയതി ഒരു പ്രസ്താവന പുറത്തിറക്കിയിരുന്നു. അക്രമികളെ കണ്ടെത്തി നിയമത്തിനു മുന്നിൽ കൊണ്ടുവരണമെന്ന് അവർ ഡൽഹിപോലീസിനോടും, ആഭ്യന്തര മന്ത്രാലയത്തോടും പ്രസ്താവനയിലൂടെ ആവശ്യപ്പെട്ടു.[68]

പ്രദേശവാസികളുടെ പ്രതിരോധം[തിരുത്തുക]

തങ്ങളുടെ അയൽക്കാർ ഈ കലാപത്തിൽ പങ്കാളികളല്ലെന്നും, അക്രമികൾ പുറത്തുനിന്നുള്ളവരാണെന്നു പ്രദേശവാസികൾ പറഞ്ഞുവെന്ന് കലാപം റിപ്പോർട്ട് ചെയ്ത മാധ്യമങ്ങളിലൊന്നായ ദ പ്രിന്റ് പറയുന്നു. ഹിന്ദുക്കളും മുസ്ലിമുകളും ഇടകലർന്ന് ജീവിക്കുന്ന ഒരിടമാണ് ജഫ്രാബാദ്. അവിടത്തെ സമാധാന അന്തരീക്ഷം തകർക്കാനായി പുറത്തു നിന്നും വന്ന അക്രമികളെ ഇരുവിഭാഗവും കൂടിച്ചേർന്നാണ് തടഞ്ഞത്.[69][70] മുസ്താഫാബാദ് എന്ന സ്ഥലത്ത് പ്രദേശവാസികൾ ചേർന്ന് ബാരിക്കേഡുകൾ തീർത്ത് കലാപകാരികൾ അവിടേക്കു പ്രവേശിക്കുന്നതു തടഞ്ഞു.[71] കലാപം അവസാനിക്കുന്നതുവരെ തങ്ങളുടെ വീട്ടിൽ വന്നു താമസിക്കാൻ ചില ഹിന്ദുകുടുംബങ്ങൾ അവരുടെ അയൽക്കാരായ മുസ്ലിം കുടുംബങ്ങളെ ക്ഷണിച്ചു.[72][73] തന്റെ അയൽക്കാരായ മുസ്ലിം കുടുംബത്തെ അവരകപ്പെട്ട തീയിൽ നിന്നും രക്ഷപ്പെടുത്തുന്നതിനിടയിൽ പ്രേംകാന്ത് ബാഗേൽ എന്നയാൾക്ക് 70 ശതമാനത്തിലേറെ പൊള്ളലേറ്റു.[74] ചാന്ദ് ബാഗിൽ മുസ്ലിം കുടുംബങ്ങൾ തങ്ങളുടെ അയൽക്കാരായ ഹിന്ദു കുടുംബങ്ങളിലേക്ക് സുരക്ഷയെക്കരുതി താമസം മാറി.[75] നൂർ-ഇല്ലാഹി എന്ന സ്ഥലത്ത് ഒരു ഹനുമാൻ ക്ഷേത്രം കലാപത്തിൽ തകർപ്പെടാതെ പ്രദേശവാസികളായ മുസ്ലിം സമുദായക്കാർ സംരക്ഷിച്ചപ്പോൾ, അധികം അകലെയല്ലാതെ ഒരു മുസ്ലിം പള്ളി തകർക്കപ്പെടാതെ ഹിന്ദുക്കൾ സംരക്ഷണവലയം തീർത്തു.[76][77] മൊഹീന്ദർ സിങ് എന്നൊരാളും അദ്ദേഹത്തിന്റ മകനും, കലാപകാരികൾ വളഞ്ഞ ഒരു പള്ളിയിൽ നിന്നും എഴുപതോളം മുസ്ലിങ്ങളെ സുരക്ഷിതരായി രക്ഷപ്പെടുത്തി.[78] അകാലിദൾ നേതാവും, മുൻ നിയമസഭാംഗവുമായ മജീന്ദർ സിങ് സിർസ തന്റെ ഗുരുദ്വാര കലാപബാധിതർക്കായി തുറന്നു കൊടുത്തു.

സർക്കാരിന്റെ അത്യാവശ്യ സേവനവിഭാഗങ്ങൾ[തിരുത്തുക]

‍‍ഡൽഹി പോലീസ്[തിരുത്തുക]

കലാപം നേരിടുന്നതിനും, അതു അമർച്ചചെയ്യുന്നതിനും ഡൽഹി പോലീസ് കാട്ടിയ അലംഭാവം വിവിധ കോണുകളിൽ നിന്നും വിമർശനം വിളിച്ചുവരുത്തി. സംഘർഷം കൊലപാതകത്തിലേക്ക് എത്തിച്ചേർന്നിട്ടും, സ്ഥലത്തുണ്ടായിരുന്ന പോലീസ് നിഷ്ക്രിയരായി ദൃക്സാക്ഷികളായി നിൽക്കുകയായിരുന്നു. കപിൽ മിശ്രയുടെ പ്രകോപനപരമായ പ്രസംഗത്തെത്തുടർന്ന് സംഘർഷമുണ്ടാവുമെന്നും, കൂടുതൽ പോലീസിനെ വിന്യസിക്കണമെന്ന് വിവിധ ഇന്റലിജൻസ് വിഭാഗങ്ങൾ മുന്നറിയിപ്പു നൽകിയിട്ടും, ഡൽഹി പോലീസ് അതെല്ലാം അവഗണിക്കുകയായിരുന്നു.[79] സഹായത്തിനായി പോലീസ് കൺട്രോൾ റൂമിൽ വിളിച്ചപ്പോൾ, പോലീസ് ഉദ്യോഗസ്ഥരെല്ലാം തിരക്കിലാണെന്ന മറുപടി ആണ് ലഭിച്ചതെന്ന് കലാപത്തിന്റെ ഇരകൾ പറയുന്നു.[80][81] ഡൽഹി പോലീസ് ഇത്തരം വാർത്തകളെയെല്ലാം തള്ളിക്കളഞ്ഞു.[82]

പോലീസ് ഉദ്യോഗസ്ഥരായ ചിലർ ഒരു കൂട്ടം ആൾക്കാരെ മർദ്ദിക്കുന്നതും, നിലത്തു വീണു കിടക്കുന്ന അവരെക്കൊണ്ട് നിർബന്ധപൂർവ്വം വന്ദേമാതരവും, ജനഗണമനയും പാടിക്കുന്നതുമായ ഒരു വീഡിയോ ഫെബ്രുവരി 26നു സാമൂഹ്യമാധ്യമങ്ങളിൽ പ്രചരിച്ചിരുന്നു. മർദ്ദനമേറ്റവരെ പോലീസ് സ്റ്റേഷനിൽ കൊണ്ടുപോയി വീണ്ടും മർദ്ദിച്ചുവെന്നു അവരുടെ ബന്ധുക്കൾ മൊഴി നൽകിയിരുന്നു. മർദ്ദനമേറ്റവരിൽ ഒരാളായ ഫൈസാൻ പിന്നീട് ശസ്ത്രക്രിയക്കു വിധേയനാവുകയും, ഫെബ്രുവരി 29നു മരണമടയുകയും ചെയ്തു. മറ്റൊരാൾക്ക് ഗുരുതരമായ പരുക്കേറ്റു.[83][84][85] അമേരിക്കൻ പ്രസിഡന്റ് ഡൊണാൾഡ് ട്രംപിന്റെ സന്ദർശനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് ഔദ്യോഗിക ഡ്യൂട്ടി ഉള്ളതിനാൽ, പോലീസിനു വേണ്ട സമയത്ത് കലാപം നിയന്ത്രിക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല എന്നൊരു ആക്ഷേപമുണ്ട്. കലാപം നിയന്ത്രിക്കാൻ കൂടുതൽ പോലീസിനെ അയക്കാൻ മന്ത്രാലയത്തോട് ആവശ്യപ്പെട്ടെങ്കിലും, അവർ അവഗണിക്കുകയായിരുന്നു എന്ന് ഡൽഹി പോലീസ് പറയുന്നു. എന്നാൽ ആഭ്യന്തരമന്ത്രാലയം ഈ വാദത്തെ തള്ളിക്കളഞ്ഞു.[86] കലാപത്തിനിടയാക്കിയ വിദ്വേഷപ്രസംഗം നടത്തിയവരെ അറസ്റ്റ് ചെയ്യാൻ ഡൽഹി ഹൈക്കോടതി പോലീസിനോട് ആവശ്യപ്പെട്ടു. അത്തരം അറസ്റ്റുകൾ നിലവിലെ സമാധാന അന്തരീക്ഷത്തെ തകർത്തേക്കാം എന്നു പറഞ്ഞു പോലീസ് അറസ്റ്റിനു തുനിഞ്ഞില്ല. കൂടാതെ, അന്വേഷണത്തിനു കൂടുതൽ സമയം വേണമെന്നും പോലീസ് കോടതിയോട് അഭ്യർത്ഥിച്ചു.[87] പൗരത്വഭേദഗതി നിയമത്തിനെതിരേ സമരം ചെയ്തവരെ പോലീസ് അറസ്റ്റുചെയ്ത് ലോക്കപ്പിലാക്കിയിരുന്നു. ഇവരെ കാണാൻ ചെന്ന അഭിഭാഷകരെ പോലീസ് അപമാനിക്കുകയാണുണ്ടായത്.[88] തങ്ങളെ അപമാനിച്ച ഓഫീസർക്കെതിരേ നടപടി ആവശ്യപ്പെട്ട് അഭിഭാഷകസംഘം ഡൽഹി പോലീസ് കമ്മീഷണർക്ക് പരാതി നൽകി.[89]

ഡൽഹി ആരോഗ്യവകുപ്പ്[തിരുത്തുക]

കലാപസമയത്ത് ഡൽഹി ആരോഗ്യവകുപ്പുമായി ചേർന്നു പ്രവർത്തിച്ചിരുന്ന സന്നദ്ധസംഘടനയായ ജന സ്വാസ്ഥ്യ അഭിയാൻ തങ്ങളുടെ പ്രവർത്തകരിൽ നിന്നും ശേഖരിച്ച വിവരങ്ങളെ ഉൾക്കൊള്ളിച്ച് ഒരു റിപ്പോർട്ട് പുറത്തിറക്കിയിരുന്നു. The Role of Health Systems in Responding to Communal Violence in Delhi എന്ന ആ റിപ്പോർട്ടിൽ പറയുന്ന പ്രകാരം, ആശുപത്രിയിൽ പ്രവേശിപ്പിക്കപ്പെട്ട രോഗികളോട് ചില ഡോക്ടർമാർ തീവ്രവാദികൾ എന്ന പോലെ പെരുമാറി.[90] രോഗികൾക്ക് മനപൂർവ്വം ചികിത്സ വൈകിപ്പിച്ചു, ചിലർക്ക് ചികിത്സ നിഷേധിച്ചു. രോഗത്തെക്കുറിച്ചുള്ള വിശദമായ വിവരണവും, പ്രേതപരിശോധനാവിവരവും ചില ഡോക്ടർമാർ രോഗികൾക്കോ അവരുടെ ബന്ധുക്കൾക്കോ കൈമാറിയില്ല.[91]

‍ഡൽഹി പോലീസിന്റെ നിലപാടു മൂലം സർക്കാർ ആശുപത്രികളേയും, അവരുടെ സേവനങ്ങളായ ആംബുലൻസിനേയുമെല്ലാം കലാപസമയത്ത് ജനങ്ങൾ ഭയപ്പെട്ടിരുന്നു എന്നു റിപ്പോർട്ട് പറയുന്നു. സ്വകാര്യവാഹനങ്ങളിൽ, സ്വകാര്യ ആശുപത്രികളിലാണ് അവർ ചികിത്സ തേടിയത്.[92] ഗ്രാമങ്ങളിലെ പ്രാഥമികാരോഗ്യകേന്ദ്രങ്ങൾ കലാപ സമയത്ത് മുഴുവൻ തന്നെയും അടഞ്ഞു കിടന്നു. മരുന്നുകളുടെ കുറവും, കലാപകാരികളുടെ അക്രമവും ഇതിനു കാരണമായിരുന്നിരിക്കാം.[93] ആശുപത്രികളിൽ നിന്നും കലാപത്തിൽ മരിച്ചവരുടെ മൃതദേഹങ്ങൾ വിട്ടു കിട്ടുന്നതിനായി ബന്ധുക്കൾക്ക് ഏറെ നേരം കാത്തിരിക്കേണ്ടി വന്നു.

പ്രതികരണങ്ങൾ[തിരുത്തുക]

ദേശീയം, അന്തർദേശീയം[തിരുത്തുക]

മരണസംഖ്യ 23 ആയി ഉയർന്നതോടെ, അക്രമം അവസാനിപ്പിക്കാൻ ഡൽഹി മുഖ്യമന്ത്രി അരവിന്ദ് കെജ്രിവാൾ സൈന്യത്തിന്റെ സേവനം അഭ്യർത്ഥിച്ചു.[94] പോലീസുകാരനെ കൊന്ന തെമ്മാടികളെ വെടിവെക്കുക എന്ന് ആക്രോശിച്ച് ഒരു ജാഥ നയിക്കുന്ന ഭാരതീയ ജനതാ പാർട്ടിയുടെ നിയമസഭാംഗമായ അഭയ് വർമ്മയുടെ ഒരു വീഡിയോ ആം ആദ്മി പാർട്ടി നേതാവായ സഞ്ജയ് സിങ് പുറത്തു വിട്ടു. ഭാരതീയ ജനതാ പാർട്ടിയുടെ തന്നെ നിയമസഭാംഗം നടത്തുന്ന ഇത്തരം വിദ്വേഷപ്രചരണത്തിനെതിരേ സംസാരിക്കാതെ, സമാധാനം തിരികെകൊണ്ടുവരുവാൻ സംയുക്ത പാർട്ടി മീറ്റിങ്ങ് സംഘടിപ്പിക്കുന്ന രാജ്യത്തിന്റെ ആഭ്യന്ത്ര മന്ത്രിയായ അമിത് ഷായേയും സ‍‍ഞ്ജയ് സിങ് വിമർശിക്കുകയുണ്ടായി. പ്രകോപനപരമായ മുദ്രാവാക്യം വിളിച്ചത് താനല്ലെന്നും അണികളാണെന്നും അവകാശപ്പെട്ട് വർമ്മ രംഗത്തെത്തി.[95]

അക്രമം അടിച്ചമർത്തുന്നതിൽ പരാജയപ്പെട്ട ആഭ്യന്തര മന്ത്രി അമിത് ഷാ തൽസ്ഥാനം രാജിവെക്കണമെന്ന് ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസ്സ് നേതാവായ സോണിയാ ഗാന്ധി പത്രസമ്മേളനത്തിലൂടെ ആവശ്യപ്പെട്ടു. കലാപം അടിച്ചമർത്താനാവശ്യമായ സേനയെ നിയോഗിക്കാൻ സോണിയ ആവശ്യപ്പെട്ടു.[96] അർത്ഥഗർഭമായ മൗനങ്ങളിലൂടെ കോൺഗ്രസ്സും, ആം ആദ്മി പാർട്ടിയും കലാപത്തെ രാഷ്ട്രീയവൽക്കരിക്കുവാൻ ശ്രമിക്കുകയാണെന്ന് ആരോപിച്ച് ഭാരതീയ ജനതാ പാർട്ടി നേതാവായ പ്രകാശ് ജാവേദ്ക്കർ രംഗത്തെത്തി.[97]

മൂന്നു ദിവസങ്ങൾക്കുശേഷം, മരണസംഖ്യ ഇരുപതായതോടെ, ജനങ്ങളോട് സമാധാനമായിരിക്കാൻ പ്രധാനമന്ത്രി നരേന്ദ്ര മോദി ട്വിറ്ററിലൂടെ ആവശ്യപ്പെട്ടു. ഡൊണാൾഡ് ട്രംപ് സന്ദർശനം കഴിഞ്ഞു പോയതോടെ മാത്രമേ പ്രധാനമന്ത്രി കലാപത്തെക്കുറിച്ച് പ്രതികരിച്ചുള്ളൂ എന്നു ട്വിറ്ററിൽ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സന്ദേശത്തിനു ആളുകൾ മറുപടി നൽകുകയുണ്ടായി.[98][99][100] ഫെബ്രുവരി 26 നു United States Commission on International Religious Freedom ‍ഡൽഹിയിൽ നടക്കുന്ന കലാപത്തിൽ ആശങ്ക അറിയിച്ചു. ജനങ്ങളുടെ വിശ്വാസം ഏതു തന്നെയായാലും, അവരുടെ സുരക്ഷ ഉറപ്പാക്കേണ്ടത് സർക്കാരിന്റെ കടമയാണെന്നു അവർ ഇന്ത്യയെ അറിയിച്ചു.[101] അമേരിക്കൻ സെനറ്ററും, പ്രസിഡന്റ് സ്ഥാനാർത്ഥിയുമായ ബെർണി സാന്റേഴ്സും, മറ്റു പ്രമുഖ രാഷ്ട്രീയക്കാരും സംഭവത്തിൽ കടുത്ത ആശങ്ക അറിയിച്ചു. ഇത്തരം പ്രതികരണങ്ങൾ, വസ്തുനിഷ്ഠമല്ലാത്തതും, വഴിതെറ്റിപ്പിക്കുന്നതും, രാഷ്ട്രീയലക്ഷ്യത്തോടെ ഉള്ളതുമാണെന്ന് ഫെബ്രുവരി വിദേശകാര്യ മന്ത്രാലയത്തിന്റെ വക്താവ് രവീഷ് കുമാർ ഒരു പത്രസമ്മേളനത്തിൽ പറയുകയുണ്ടായി.[102] അമേരിക്ക ഇന്ത്യയിലേക്കു പോകുന്ന തങ്ങളുടെ പൗരന്മാർക്ക് തൽസ്ഥിതി കണക്കിലെടുത്ത് യാത്രാ ഉപദേശം പുറപ്പെടുവിച്ചു.[103]

തുർക്കിഷ് പ്രസിഡന്റായ എർദോഗൻ ഡൽഹിയിലെ സംഭവങ്ങളെ കടുത്ത ഭാഷയിൽ വിമർശിച്ചു. ഡൽഹിയിൽ നടക്കുന്നത് ഹിന്ദുക്കൾ മുസ്ലിമുകൾക്കെതിരേ നടത്തുന്ന ഒരു കൂട്ടക്കൊലയാണെന്നു എർദോഗൻ പ്രസ്താവിച്ചു.[104] തുർക്കിയുടെ ഇന്ത്യയിലെ സ്ഥാനപതിയെ വിളിച്ചു വരുത്തി ഇന്ത്യ തങ്ങളുടെ പ്രതിഷേധം അറിയിച്ചു.

മുൻകൂട്ടി തയ്യാറാക്കിയ പദ്ധതി പ്രകാരമുള്ള ഒരു വംശഹത്യയാണ് ഡൽഹിയിൽ നടന്നതെന്ന് ബംഗാൾ മുഖ്യമന്ത്രി മമതാ ബാനർജി ആരോപിച്ചു.[105]

ഇസ്ലാമിനെ ഇന്ത്യയിൽ തുടച്ചു നീക്കാൻ ഹിന്ദു പാർട്ടി നടത്തുന്ന ഇത്തരം പ്രവർത്തനങ്ങളെ എതിർക്കണമെന്ന് ഇറാൻ പ്രസിഡന്റ് അയത്തുള്ള ഖൊമൈനി ആവശ്യപ്പെട്ടു.[106]

സർക്കാരിന്റെ പ്രതികരണം[തിരുത്തുക]

അമേരിക്കൻ പ്രസിഡന്റ് ഡൊണാൾഡ് ട്രംപിന്റെ സന്ദർശനവേളയിൽ രാഷ്ട്രത്തെ അപമാനിക്കാൻ മുൻകൂട്ടി തയ്യാറാക്കി നടത്തിയ ഒന്നായിരുന്നു ഡൽഹി കലാപം എന്നതായിരുന്നു സർക്കാരിന്റെ ഔദ്യോഗിക പ്രതികരണം.[107] കലാപത്തെ തുടക്കത്തിൽ അടിച്ചമർത്താൻ കേന്ദ്രസേനയെ വിട്ടുനൽകാതിരുന്ന കേന്ദ്രസർക്കാർ, ഡൽഹിയിലെ സ്ഥിതി നിയന്ത്രണാധീനമാക്കാൻ നിലവിലുള്ള പോലീസ് സംവിധാനം തന്നെ മതിയാവുമെന്ന് നിരീക്ഷിച്ചു.

ആഭ്യന്തര മന്ത്രാലയം[തിരുത്തുക]

ഫെബ്രുവരി 25 ആം തീയതി രാവിലെ നിയമസഭാസാമാജികരുടേയും, ഉന്നത ഉദ്യോഗസ്ഥരുടേയും ഒരു അടിയന്തിര യോഗം മുഖ്യമന്ത്രി അരവിന്ദ് കെജ്രിവാൾ വിളിച്ചുചേർത്തു. കലാപം നടക്കുന്ന ഇടങ്ങളിൽ ആവശ്യത്തിനു പോലീസുകാരില്ല എന്നതായിരുന്നു മിക്കവരുടേയും പരാതി. കേന്ദ്ര ആഭ്യന്തര മന്ത്രി അമിത് ഷായുമായി കെജ്രിവാൾ നടത്തിയ യോഗത്തിൽ ഈ പരാതി ഉന്നയിക്കപ്പെട്ടു. ഏതു വിധേയേനേയും അക്രമം അടിച്ചമർത്തുമെന്ന് ഈ യോഗത്തിൽ തീരുമാനമായി. കലാപം അവസാനിപ്പിക്കാൻ ആവശ്യമുള്ള സേനയെ വിട്ടു തരാമെന്ന് അമിത് ഷാ ഉറപ്പു നൽകിയെന്ന് കെജ്രിവാൾ പിന്നീട് പത്രസമ്മേളനത്തിൽ പറയുകയുണ്ടായി.[108] സംഘർഷ സ്ഥലത്ത് സമാധാനം പുനസ്ഥാപിക്കാൻ ദേശീയ സുരക്ഷാ ഉപദേഷ്ടാവായ അജിത് ഡോവലിനെ നിയോഗിച്ചു.[109][110] അജിത് ഡോവൽ ഡൽഹിയിലെ കലാപ ബാധിത സ്ഥലങ്ങൾ സന്ദർശിക്കുകയും, പ്രദേശവാസികളോട് സംസാരിക്കുകയും ചെയ്തു.[111][112][113]

ദുരിതാശ്വാസം[തിരുത്തുക]

ദുരിതാശ്വാസ ക്യാംപ്

കലാപത്തിൽ മുറിവേറ്റവ‍‍ർക്ക് സ്വകാര്യ , സർക്കാർ ആശുപത്രികളിൽ സൗജന്യ ചികിത്സ നൽകുമെന്ന് മുഖ്യമന്ത്രി കെജ്രിവാൾ പ്രഖ്യാപിച്ചു. കർഫ്യൂ പ്രഖ്യാപിച്ചിട്ടുള്ള ഇടങ്ങളിൽ എൻ.ജി.ഒ കളുടെ സഹായത്തോടെ ഭക്ഷണ വിതരണം ആരംഭിച്ചു. കലാപത്തിൽ മരിച്ചവർക്ക് പത്തുലക്ഷം രൂപയും, മുറിവേറ്റവർക്ക് ഒരു ലക്ഷം രൂപയും, മരണമടഞ്ഞ കുട്ടികൾക്ക് അഞ്ചുലക്ഷം രൂപയും ദുരിതാശ്വാസ സഹായം പ്രഖ്യാപിച്ചു. കലാപത്തിൽ വീടു നഷ്ടപ്പെട്ടവർക്ക് താമസസൗകര്യം ഒരുക്കി. കൂടാതെ അവർക്ക് അടിയന്തിര ധനസഹായമായി 25000 രൂപയും അനുവദിച്ചു. എൻ.ജി.ഒ കളുടേയും, റെസിഡന്റ് അസ്സോസ്സിയേഷനുകളുടേയും സഹായത്തോടെ ഭക്ഷണവിതരണം തുടങ്ങി.[114]

അന്വേഷണം[തിരുത്തുക]

കലാപത്തെക്കുറിച്ചന്വേഷിക്കാൻ രണ്ടു പ്രത്യേക അന്വേഷണ സംഘത്തെ നിയോഗിച്ചിട്ടുണ്ടെന്ന് ഫെബ്രുവരി 27 ആം തീയതി ഡൽഹി പോലീസ് അറിയിച്ചു.[115] പോലീസിലെ ഡപ്യൂട്ടി കമ്മീഷണർമാരായ ജോയ് ടിർക്കിയും, രാജേഷ് ഡിയോയും ആയിരിക്കും ഈ അന്വേഷണസംഘത്തിന്റെ തലവന്മാർ. ഇവരെ കൂടാതെ നാലു വീതം അസിസ്റ്റന്റ് കമ്മീഷണർമാരും സംഘത്തിലുണ്ടാവും.[116] ക്രൈംബ്രാഞ്ച് അഡീഷണൽ കമ്മീഷണർ ബി.കെ.സിങ് ആയിരിക്കും ഈ രണ്ടു അന്വേഷണസംഘങ്ങളുടേയും സൂപ്പർവൈസർ ആയി പ്രവർത്തിക്കുക.[117]

മാർച്ച് ഏഴാം തീയതി ആയപ്പോഴേക്കും, ഡൽഹി കലാപവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് 690 എഫ്.ഐ.ആറുകൾ പോലീസ് രജിസ്റ്റർ ചെയ്തു. കലാപവുമായി ബന്ധമുണ്ടെന്നു കരുതുന്ന 2200 ഓളം പേരെ പോലീസ് കസ്റ്റഡിയിലെടുത്തു.[118] ചില സാമൂഹ്യപ്രവർത്തകരേയും പോലീസ് കസ്റ്റഡിയിലെടുത്തിരുന്നു. കസ്റ്റഡിയിലെടുത്തവരെ പോലീസ് പീഡിപ്പിച്ചെന്ന് അവരുടെ ബന്ധുക്കൾ ആരോപിക്കുകയുണ്ടായി.[119][120] കോൺഗ്രസ്സ് മുൻ കൗൺസിലറായ ഇസ്രത്ത് ജഹാനെ പോലീസ് അറസ്റ്റ് ചെയ്തു. കൊലപാതകം, കലാപം, വിദ്വേഷകരമായ പ്രസംഗം എന്നിവയായിരുന്നു ജഹാനെതിരേയുള്ള കുറ്റങ്ങൾ. ഡൽഹി കോടതി ജഹാന്റെ ജാമ്യാപേക്ഷ തള്ളിക്കളഞ്ഞു.[121][122]

സുപ്രീംകോടതിയിലെ വാദം[തിരുത്തുക]

23 ഫെബ്രുവരി മുതൽ ഉണ്ടായ സംഭവങ്ങളിൽ അന്വേഷണം നടത്താൻ പോലീസിനു നിർദ്ദേശം നൽകണമെന്നു കാണിച്ച് ഭീംആർമി നേതാവ് ചന്ദ്രശേഖർ ആസാദ് രാവൺ സുപ്രീംകോടതിയിൽ ഹർജി സമർപ്പിച്ചിരുന്നു. ന്യൂനപക്ഷകമ്മീഷന്റെ മുൻ ചെയർമാനും, മുൻ വിവരാവകാശ കമ്മീഷണറുമായ വജാഹത്ത് ഹബീബുള്ള, സാമൂഹ്യപ്രവർത്തകൻ ബഹാദൂർ അബ്ബാസ് നഖ്വി എന്നിവർ കൂടി ഈ ഹർജിയിൽ കക്ഷിചേർന്നിരുന്നു. കലാപത്തിനു കാരണക്കാരനായ കപിൽ മിശ്രയെ ഈ പരാതിയിൽ കുറ്റപ്പെടുത്തിയിരുന്നു.[123] ഫെബ്രുവരി 26 നു ഈ ഹർജിയിൽ വാദം കേൾക്കുമെന്ന് സുപ്രീംകോടതി അറിയിച്ചു.[124]

ചന്ദ്രശേഖറിന്റെ ഹർജി പരിഗണിക്കവേ, വിദ്വേഷകരമായ പ്രസംഗം തടയുന്നതിലും, കലാപം അടിച്ചമർത്തുന്നതിലും സാധ്യമായ നടപടികളെടുക്കാതിരുന്ന ഡൽഹി പോലീസിനെ സുപ്രീംകോടതി കടുത്ത ഭാഷയിൽ വിമർശിക്കുകയുണ്ടായി. നിയമവാഴ്ചകൾ തകരുന്ന ഇത്തരം സന്ദർഭങ്ങളിൽ വേണ്ടതു ചെയ്യാതെ, അനുവാദത്തിനായി കാത്തു നിൽക്കുന്ന പോലീസിന്റെ പ്രവർത്തിയെ സുപ്രീംകോടതി ശാസിച്ചു.[125] പ്രകോപനപരമായ പ്രസംഗങ്ങൾ നടത്തിയവർക്കെതിരേ തക്കതായ നടപടി ഉചിതമായ സമയത്തെടുത്തിരുന്നുവെങ്കിൽ ഡൽഹി കലാപം തടയാൻ കഴിയുമായിരുന്നു എന്നു സുപ്രീംകോടതി ബഞ്ച് നിരീക്ഷിച്ചു. കലാപവുമായ ബന്ധപ്പെട്ട കേസുകൾ ഡൽഹി ഹൈക്കോടതി പരിഗണിക്കുന്നതിനാൽ, ഇതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഒരു ഹർജിയും സുപ്രീംകോടതി കേൾക്കുന്നതല്ല എന്നും ബഞ്ച് ഉത്തരവിറക്കി.

ഹൈക്കോടതിയിലെ വാദം[തിരുത്തുക]

കലാപത്തിനുത്തരവാദികളായവരെ നിയമത്തിനു മുന്നിലെത്തിക്കണമെന്നു കാണിച്ച് ഡൽഹി ഹൈക്കോടതിയിൽ ഒരു ഹർജി സമർപ്പിച്ചിരുന്നു. ഹർജിയുടെ അടിയന്തിര സ്വഭാവം കണക്കിലെടുത്ത് ഫെബ്രുവരി 25 ആം തീയതി തന്നെ പരിഗണിക്കണമെന്ന ആവശ്യവും ഉയർന്നു. എന്നാൽ ഈ ഹർജിയിൽ വാദം കേൾക്കുന്നത് ഫെബ്രുവരി 26 ന് ആയിരിക്കുമെന്ന് ഹൈക്കോടതി അറിയിച്ചു. സാമൂഹ്യപ്രവർത്തകരായ ഹർഷ് മന്ദറും, ഫാറാ നഖ്വിയും ചേർന്നാണ് ഈ ഹർജി സമർപ്പിച്ചത്. ഈ കേസ് പ്രത്യേക അന്വേഷണ സംഘം അന്വേഷിക്കണമെന്നും, കലാപത്തിൽ കൊല്ലപ്പെട്ടവർക്കും മുറിവേറ്റവർക്കും ഉചിതമായ നഷ്ടപരിഹാരം നൽകണമെന്നും ഹർജിയിലൂടെ ഇരുവരും ആവശ്യപ്പെട്ടു. കലാപം കലുഷിതമായ പ്രദേശങ്ങളിൽ നിയമവാഴ്ച പുനസ്ഥാപിക്കാൻ ഇന്ത്യൻ സേനയുടെ സഹായം ലഭ്യമാക്കണമെന്നും ആവശ്യപ്പെട്ടിരുന്നു.

ഹർജിയിലെ വാദം[തിരുത്തുക]

കലാപത്തിൽ ഇരകളായവർക്ക് അടുത്തുള്ള സ്വകാര്യ, സർക്കാർ ആശുപത്രികളിൽ സുരക്ഷിതമായി എത്തിച്ചേരുവാൻ സഹായിക്കണം എന്നുള്ള ഹർജി ഫെബ്രുവരി 26 നു അർദ്ധരാത്രിയിൽ ന്യായാധിപന്മാരായ എസ്.മുരളീധ‍ർ, തൽവന്ത് സിങ് എന്നിവർ പരിഗണിച്ചു.[126][127] കലാപത്തിലെ ഇരകളെ ആശുപത്രിയിലെത്തിക്കാൻ കോടതി പോലീസിനോടു നിർദ്ദേശിച്ചു. കലാപത്തിൽ പരുക്കേറ്റവർക്ക് ഇതുവരെ നൽകിയ ചികിത്സയെക്കുറിച്ച് ഒരു റിപ്പോർട്ട് നൽകാൻ കോടതി പോലീസിനോടാവശ്യപ്പെട്ടു. കോടതി ഈ വിഷയം അടുത്ത തവണ പരിഗണിക്കുന്നതിനു മുമ്പ് ഈ റിപ്പോർട്ട് ഹാജരാക്കാനും കോടതി നിർദ്ദേശിച്ചു.[128][129][130]

കപിൽ മിശ്ര നടത്തിയ പ്രകോപനപരമായ പ്രസംഗം കേട്ടിരുന്നോ എന്ന് ഡി.സി.പി രാജേഷ് ഡിയോയോടും, സോളിസിറ്റർ ജനറൽ തുഷാർ മേത്തയോടും കോടതി വാദത്തിനിടെ ചോദിച്ചു. അനുരാഗ് താക്കൂറിന്റേയും, പർവേഷ് ശർമ്മയുടേയും പ്രസംഗങ്ങൾ കേട്ടുവെങ്കിലും, കപിൽ മിശ്രയുടേത് കേട്ടില്ല എന്നായിരുന്നു രാജേഷ് കോടതിയോട് പറഞ്ഞത്.[131][132] തുടർന്ന് കപിൽ മിശ്രയുടെ വിവാദ പ്രസംഗം തുറന്ന കോടതിയിൽ കേൾപ്പിച്ച കോടതി, വിദ്വേഷപ്രസംഗം നടത്തിയ കപിൽ മിശ്ര, അനുരാഗ് താക്കൂർ, പർവേഷ് വർമ്മ എന്നിവർക്കെതിരേ കേസ് എടുക്കാൻ പോലീസിനോട് ആവശ്യപ്പെട്ടു.[133] കലാപത്തിനിടയാക്കിയ വിദ്വേഷപ്രസംഗം നടത്തിയ ഭാരതീയ ജനതാ പാർട്ടി അംഗങ്ങളായ കപിൽ മിശ്ര, അനുരാഗ് താക്കൂർ എന്നിവർക്കെതിരേ നടപടിയെടുക്കാത്ത ഡൽഹി പോലീസിന്റെ നിഷ്ക്രിയത്വത്തിൽ കോടതിക്ക് തീവ്രമായ ഹൃദയവേദന ഉണ്ടെന്ന് വ്യക്തമാക്കി. 1984 ലെ സിഖ് കലാപം പോലൊന്ന് ആവർത്തിക്കാൻ അനുവദിക്കില്ലെന്നും ന്യായാധിപനായ മുരളീധർ വ്യക്തമാക്കി.[134]

മുരളീധറിന്റെ സ്ഥലംമാറ്റം[തിരുത്തുക]

ഡൽഹി പോലീസിന്റെ കഴിവുകേടു ചൂണ്ടിക്കാട്ടി വിമർശിച്ച മുരളീധറിനെ പഞ്ചാബ് ഹരിയാന കോടതിയിലേക്കു സ്ഥലം മാറ്റിക്കൊണ്ടുള്ള ഉത്തരവ് അന്നു വൈകീട്ടോടെ പുറത്തിറങ്ങി.[135] എന്നാൽ ഈ സ്ഥലം മാറ്റത്തിൽ അസ്വാഭാവികത ഇല്ലെന്നും രണ്ടാഴ്ചക്കു മുമ്പ് ഇറങ്ങിയ ഉത്തരവ് നടപ്പിലാക്കുക മാത്രമേ ചെയ്തുള്ളൂ എന്നതായിരുന്നു ഔദ്യോഗിക വിശദീകരണം. കലാപത്തിൽ കുറ്റക്കാരായ ഭാരതീയ ജനതാ പാർട്ടി നേതാക്കളെ സംരക്ഷിക്കാനുള്ള ഒരു നടപടിയാണ് ഈ സ്ഥലംമാറ്റം എന്നാണ് കോൺഗ്രസ്സ് പാർട്ടി ഇതിനേക്കുറിച്ച് പ്രതികരിച്ചത്.[136] ഡൽഹി ഹൈക്കോടതി ബാർ അസ്സോസ്സിയേഷൻ ഈ നടപടിയെ നിശിതമായി വിമർശിക്കുകയും, മുരളീധറിന്റെ സ്ഥലംമാറ്റം റദ്ദു ചെയ്യണമെന്ന് സുപ്രീംകോടതി കൊളീജിയത്തോട് ആവശ്യപ്പെടുകയും ചെയ്തു.[137]

പുതിയ ബഞ്ച്[തിരുത്തുക]

ന്യായാധിപന്മാരായ ഡി.എൻ.പട്ടേൽ, സി.ഹരിശങ്കർ എന്നിവർ ഉൾപ്പെടുന്ന പുതിയ ബഞ്ചിനു മുന്നാകെ ഈ കേസ് കോടതി വാദം കേൾക്കാൻ തുടങ്ങി. കലാപത്തെക്കുറിച്ചുള്ള റിപ്പോർട്ട് സമർപ്പിക്കാൻ ഡൽഹിപോലീസിനു കോടതി 24 മണിക്കൂർ സമയം അനുവദിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ സർക്കാർ ഇതിനു കൂടുതൽ സമയം ആവശ്യപ്പെട്ടു. മുൻ ബഞ്ച് ഇതു നിരസിച്ചുവെങ്കിലും, പുതിയ ബഞ്ച് ഈ വാദം അംഗീകരിക്കുയും, റിപ്പോർട്ട് സമർപ്പിക്കാൻ കൂടുതൽ സമയം അനുവദിക്കുകയും ചെയ്തു. പരാതിക്കാരന്റെ അഭിഭാഷകൻ കൂടുതൽ വാദങ്ങൾ ഉയർത്തിയെങ്കിലും, ഇനി വാദം കേൾക്കുന്നത് ഏപ്രിൽ 14 ആയിരിക്കുമെന്ന് കോടതി ഉത്തരവായി.[138]

സോണിയാ ഗാന്ധി, രാഹുൽ ഗാന്ധി, പ്രിയങ്കാ ഗാന്ധി എന്നിവർ നടത്തിയ വിദ്വേഷ പ്രസംഗങ്ങളിൽ കേസെടുത്ത് അന്വേഷണം നടത്താനുള്ള സാധ്യത ആരാഞ്ഞുകൊണ്ട് ഡൽഹി കോടതി കേന്ദ്ര, സംസ്ഥാന സർക്കാരുകൾക്ക് നോട്ടീസ് അയച്ചു.[139] ആം ആദ്മി എം.എൽ.എ ആയ അമാനത്തുള്ള ഖാൻ , അഭിനേത്രി സ്വര ഭാസ്കർ, സാമൂഹ്യപ്രവർത്തകനായ ഹർഷ് മന്ദർ, പാർലമെന്റംഗം അസാദുദ്ദീൻ ഒവൈസി എന്നിവർക്കെതിരേയും കേസെടുക്കാനുള്ള സാധ്യത ചോദിച്ചുകൊണ്ട് കോടതി സർക്കാരുകളോട് അഭിപ്രായം തേടിയിട്ടുണ്ട്.[140]

അവലംബം[തിരുത്തുക]

  1. ↑ "Action must against provocative speeches: Gautam Gambhir on Kapil Mishra inciting violence in Delhi". India Today (in ഇംഗ്ലീഷ്). Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-25.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  2. ↑ "7 Dead In Delhi Clashes; Government Rules Out Calling Army, Say Sources". NDTV.com. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-25.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  3. ↑ "42 Dead In Delhi. No Big Incident In Last 36 Hours, Says Centre: 10 Facts". NDTV. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  4. ↑ Wahab, P. Hisham ul (25-10-2020). "A War of Narratives: Understanding 2020 Delhi Violence in India". South Asia Journal. South Asia Journal. Retrieved 12-11-2020. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= and |date= (help)
  5. ↑ "18 FIRs, 106 arrests in Delhi violence; death toll climbs to 27". Livemint. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  6. ↑ "BJP leader Kapil Mishra's 3-day ultimatum to Delhi Police" (in English). Indiatoday. 2020-02-23. Archived from the original on 2020-02-24. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  7. ↑ "Delhi violence: Three mosques targeted, school burnt, shops & homes looted". Indianexpress. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  8. ↑ "Delhi riots: Anger as judge critical of violence removed". BBC. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  9. ↑ "Donald Trump and Narendra Modi hug as Delhi burns". The Economis. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  10. ↑ "One journalist shot at, two other reporters attacked by mob in Delhi riots". Thenewsinminutes. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  11. ↑ "Northeast Delhi death toll climbs to 27; cops say 106 people arrested". Thehindustantime. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  12. ↑ "ഡൽഹി കലാപം 148 എഫ്.ഐ.ആറുകൾ രജിസ്റ്റർ ചെയ്തു. 630 പേർ അറസ്റ്റിൽ". മാതൃഭൂമി. 2020-02-29. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  13. ↑ "Shaheen Bagh: The women occupying Delhi street against citizenship law". BBC. 2020-02-04. Archived from the original on 2020-01-08. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  14. ↑ "Portraits of resilience: the new year in Shaheen Bagh". Livemint. 2020-02-03. Archived from the original on 2020-02-16. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  15. ↑ "Jaffrabad anti-CAA protests: Over 500 women block road connecting Seelampur with Maujpur and Yamuna Vihar; Delhi Metro shuts station". Firstpost. 2020-02-23. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  16. ↑ "Anti-CAA Protesters Block Seelampur-Jaffrabad Road, Cops Deployed". Thequint. 2020-02-23. Archived from the original on 2020-02-23. Retrieved 2020-02-28.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  17. ↑ ""We'll Be Peaceful Till Trump Leaves," BJP Leader Kapil Mishra Warns Delhi Police". NDTV. 2020-02-24. Archived from the original on 2020-02-24. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  18. ↑ "Narendra Modi Looks the Other Way as New Delhi Burns". The Time. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  19. ↑ "Kapil Mishra warns cops: Clear road in 3 days... after that we won't listen to you'" (in English). Thehindustantimes. 2020-02-24. Archived from the original on 2020-02-24. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  20. ↑ ""Kapil Mishra's Speech Unacceptable": BJP's Gautam Gambhir On Delhi Violence". NDTV. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  21. ↑ "Divided in violence, united in grief: Families of dead say hate is to blame". TheIndianexpress. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  22. ↑ "At GTB Hospital, Families of Delhi Riot Victims Wait for Bodies to Be Released". Thewire. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  23. ↑ "Delhi violence: Action must be taken, Gautam Gambhir hits out at Kapil Mishra". Thehindustantimes. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  24. ↑ "Two complaints filed against BJP leader Kapil Mishra for inciting violence in North-East Delhi". DNA. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  25. ↑ "Delhi violence: Defiant BJP leader Kapil Mishra says did not commit crime by supporting CAA". The Hindu. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  26. ↑ "There Won't Be Another Shaheen Bagh': BJP's Kapil Mishra Tweets Video". The Outlook. 2020-02-26. Retrieved 2020-02-29.
  27. ↑ "Why Delhi riots are different — what ThePrint's 13 reporters, photojournalists saw on ground". The Print. 2020-02-27. Retrieved 2020-02-29.
  28. ↑ "5, including cop, killed in clashes: How violence unfolded in northeast Delhi". Indiatoday. 2020-02-25. Retrieved 2020-02-29.
  29. ↑ "Won't listen after 3 days: Kapil Mishra's ultimatum to Delhi Police to vacate Jaffrabad roads". Indiatoday. 2020-02-23. Archived from the original on 2020-02-24. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  30. ↑ "4 cases registered in Feb 23 violence, says Delhi Police". Business standard. 2020-02-24. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  31. ↑ Naomi, Barton (2020-02-25). "At Gokalpuri Tyre Market, Fire Rages as Hindutva Activists Shout Slogans". Thwire. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  32. ↑ "Head Constable, Six Civilians Killed in North East Delhi Violence". The Wire. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-24. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  33. ↑ "13 Dead In Delhi Clashes, 70 Have Gunshot Wounds: 10 Points". NDTV. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  34. ↑ "Pro, anti-CAA groups clash in northeast Delhi's Maujpur". The Hindu. 2020-02-24. Archived from the original on 2020-02-24. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  35. ↑ "Delhi Violence Over CAA Protest Updates: Amit Shah holds third meeting with Delhi Police, MHA officials in 24 hrs; Section 144 imposed in Noida". Firstport. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-01.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  36. ↑ "Delhi violence: Capital remains on edge as 5 die in fresh clashes during Trump visit". Indiatoday. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-01.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  37. ↑ "CAA clash: Section 144 imposed in parts of North-East Delhi, Cops appeal for peace". Economic Times. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-01.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  38. ↑ "Delhi violence updates: 'Shoot-at-sight' orders in place, northeast border security tightened, schools to stay shut". Firstpost. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-01.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  39. ↑ "Cops Got 7,500 Calls For Help On Day 3 Of Delhi Violence: Sources". NDTV. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-01.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  40. ↑ "Delhi violence: Shoot at sight orders issued in northeast Delhi". TheHindu. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-01.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  41. ↑ "Delhi riots: City tense after Hindu-Muslim clashes leave 27 dead". BBC. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  42. ↑ "Delhi continues to burn over CAA". The economic times. 2020-02-26. Retrieved 2020-03-06.
  43. ↑ "Delhi violence: Three mosques targeted, school burnt, shops & homes looted". The Indian Express. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  44. ↑ "Delhi Riots: Mosque Set on Fire in Ashok Nagar, Hanuman Flag Placed on Minaret". The Wire. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  45. ↑ "Delhi violence: How can anyone do this to my school, asks a past student". The indian express. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  46. ↑ "'Never thought Hindu-Muslim riots are possible in Delhi, we've always co-existed peacefully'". The Print. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  47. ↑ "Up in flames, firing stone throwing continue... no policemen in sight". The Hindu. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  48. ↑ "Up in flames, firing stone throwing continue... no policemen in sight". The Hindu. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  49. ↑ "An 85-year-old woman was burnt to death in her home in Delhi's Gamri extension". Scroll.in. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  50. ↑ "Delhi violence: Acid thrown at paramilitary forces from top of houses in Karawal Nagar". India Today. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  51. ↑ "Intelligence Bureau officer found dead in Chand Bagh in Northeast Delhi". Indiatoday. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  52. ↑ "AAP Councillor Refutes Allegations on IB Staffer's Killing, Had Tweeted SOS to Police". The wire. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  53. ↑ "Tahir Hussain — the AAP councillor who faces murder charge now has left Chand Bagh divided". Theprint. 2020-02-29. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  54. ↑ "Tahir Hussain Charged With Murder In Delhi Violence, Suspended By AAP". NDTV. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-03-05. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  55. ↑ "Paramilitary out in riot-hit northeast Delhi as toll rises to 20". The timesofindia. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  56. ↑ "Cops Got 7,500 Calls For Help On Day 3 Of Delhi Violence: Sources". NDTV. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-01.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  57. ↑ "Unrest Again In Delhi, 27 Killed In Clashes Since Sunday: 10 Updates". NDTV. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-03-06. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  58. ↑ "At GTB Hospital, Families of Delhi Riot Victims Wait for Bodies to Be Released". Thewire. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-02-29.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  59. ↑ "Delhi violence HIGHLIGHTS: SIT to probe violence, death toll now at 38". 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  60. ↑ "Delhi violence 1 killed in fresh attack; toll touches 42". The Hindu. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  61. ↑ "Situation peaceful but tense in Delhi; Sri Sri Ravi Shankar visits riot-hit areas". TimeofIndia. 2020-03-01. Archived from the original on 2020-03-03. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  62. ↑ "Three More Bodies Found In Violence-Hit Part Of Delhi, Overall Deaths 46". NDTV. 2020-03-01. Archived from the original on 2020-03-05. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  63. ↑ "Delhi violence: Groups spread peace message in Jafrabad". Indiatoday. 2020-03-02. Archived from the original on 2020-03-04. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  64. ↑ "One journalist shot at, two other reporters attacked by mob in Delhi riots". Thenewsinminute. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-06.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  65. ↑ "NDTV's Saurabh Shukla Shares How A Delhi Mob Attacked NDTV Crew". NDTV. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  66. ↑ "India riots: 'We were attacked because we are Muslim'". Financial Times. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  67. ↑ "HT photographer's motorcycle burnt". Hindustan Times. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  68. ↑ "Editors guild, Statement". Editorsguild. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-25. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  69. ↑ "At Epicentre Of Delhi Riots, How A Mohalla Of Hindus And Muslims Kept Peace". NDTV. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  70. ↑ "At Epicentre Of Delhi Riots, How A Mohalla Of Hindus And Muslims Kept Peace". The Indiantelegraph. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  71. ↑ "Delhi violence: Hindus, Muslims join forces to guard their colonies from outside rioters". Indiatoday. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  72. ↑ "Delhi violence: Hindu family which saved Sikhs in 1984 riots, now saves a Muslim family". Indiatoday. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  73. ↑ "Delhi riots: How Hindus saved lone Muslim family from rioters". Worldasia. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-03-06. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  74. ↑ "Hindu saves 6 Muslims in Delhi riots, gets critically burned". The Siasat daily. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  75. ↑ "How Muslim and Hindu Neighbours Protected Each Other Through the Long Night at Chand Bagh". The Wire. 2020-03-01. Archived from the original on 2020-03-03. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  76. ↑ "When Hindus protected a Masjid, Muslims saved a temple in Noor-e-Ilahi". ABP News. 2020-02-29. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  77. ↑ "Delhi's Noor-E-Ilahi Area Setting Example Of Ganga-Jamuni Tehzeeb". ABPNews. 2020-02-29. Retrieved 2020-03-07.
  78. ↑ "Inside Delhi: beaten, lynched and burnt alive". The Guardian. 2020-03-01. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  79. ↑ "Delhi violence: Police sat on six intel warnings to step up". TimesofIndia. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  80. ↑ "As New Delhi Counts the Dead, Questions Swirl About Police Response". The Newyork Times. 2020-03-05. Archived from the original on 2020-03-06. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  81. ↑ "'Crippled' police fail to act in Delhi riots, says former cop". AA. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  82. ↑ "Criticism of police grows after mob violence kills nearly 40 in India's capital". Washingtonpost. 2020-02-29. Archived from the original on 2020-03-03. Retrieved 2020-03-07.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  83. ↑ "Delhi clashes: Man in viral clip who was asked to sing national anthem is dead". Times of India. 2020-03-01. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-08.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  84. ↑ "Delhi Riots: One Of Five Injured Men, Made To Sing National Anthem In Video, Dies". Outlook India. 2020-02-29. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-08.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  85. ↑ Somya, Lakhani (2020-02-29). "Delhi violence: Video showed men being made to sing anthem, one is now dead". Indianexpress. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-08.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  86. ↑ "Delhi Police says shortage of forces lead to spread of violence, deploys 1,000 personnel in riot-hit areas as toll climbs to nine". Firstpost. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-08.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  87. ↑ "Delhi Police tells high court FIRs on hate speeches need more time, atmosphere not right". Indiatoday. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-08.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  88. ↑ "Delhi: Lawyers allegedly get beaten up by policemen for seeking release of anti-CAA protestor". Scroll.in. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-08.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  89. ↑ "Lawyers demand action against police over assault". The Hindu. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-08.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  90. ↑ Perappadan, Bindu Shajan (2020-03-02). "Delhi violence a matter of great shame: Harsh Mander". The Hindu. Archived from the original on 2020-03-03. Retrieved 2020-03-10.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  91. ↑ "Delhi Riots: Doctor Called Riot Victim 'Extremist', 'Terrorist' During Treatment, Says Report". Huffingtonpost. 2020-03-02. Retrieved 2020-03-10.
  92. ↑ Puja, Awasthi (2020-03-02). "From shaming patients to asking full form of CAA, how doctors failed Delhi violence victims". The Week. Archived from the original on 2020-03-09. Retrieved 2020-03-10.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  93. ↑ Swagatha, Yadavar (2020-03-02). "Delhi's public health system inflicted trauma on riot victims, alleges advocacy group". The Print. Retrieved 2020-03-10.
  94. ↑ "Delhi violence: Police unable to control situation, time to call in Army, says CM Kejriwal". Indiatoday. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-05. Retrieved 2020-03-10.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  95. ↑ Nikhil, Babu (2020-02-25). "Delhi violence - Video of inflammatory slogans at BJP MLA's march surfaces". The Hindu. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-10.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  96. ↑ "Delhi violence day 4 , updates". The Hindu. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-10.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  97. ↑ "'Pot was boiling for two months': Centre hits back at Congress, AAP for Delhi violence". Hindustan Times. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-10.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  98. ↑ Soutik, Biswas (2020-02-26). "Why Delhi violence has echoes of the Gujarat riots". BBC. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  99. ↑ "The Roots of the Delhi Riots: A Fiery Speech and an Ultimatum". Newyork Times. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-10. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  100. ↑ "In India, Modi's Policies Have Lit a Fuse". The Newyork times. 2020-03-02. Archived from the original on 2020-03-06. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  101. ↑ "US Commission on Religious Freedom condemns mob violence in Delhi, urges Centre to ensure safety of all citizens including Muslims". Thefirstpost. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  102. ↑ Suhasini, Haidar (2020-02-27). "Delhi violence - International criticism 'misleading and inaccurate', says India". The Hindu. Archived from the original on 2020-03-11. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  103. ↑ "Security Alert – U.S. Embassy, New Delhi". United States of America , Embassy. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  104. ↑ "Turkey President Denounces "Massacres" Committed Against Muslims In India". NDTV. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  105. ↑ "Delhi violence was a planned genocide, says Mamata Banerjee". The hindu. 2020-03-02. Archived from the original on 2020-03-03. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  106. ↑ "After Zarif and Qalibaf, Ayatollah Khamenei calls on India to stop 'massacre of Muslims'". The Hindu. 2020-03-05. Archived from the original on 2020-03-07. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  107. ↑ "Delhi Violence Effort To Defame India Globally: MoS Home Affairs". Outlook. 2020-02-24. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-12.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  108. ↑ "Positive meet: CM Kejriwal meets Amit Shah on Delhi violence, says Home Minister assured all help". Indiatoday. 2020-02-25. Retrieved 2020-03-13.
  109. ↑ "21 Killed In Delhi Clashes, Board Exams In Affected Areas Postponed: 10 Points". NDTV. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-29. Retrieved 2020-03-13.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  110. ↑ "Delhi violence - Ajit Doval tasked to bring situation under control after violence spirals". The Hindu. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-13.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  111. ↑ Vaibhav, Thiwari (2020-02-26). "NSA Ajit Doval Takes Charge of Northeast Delhi, Briefs Amit Shah". NDTV. Archived from the original on 2020-03-05. Retrieved 2020-03-13.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  112. ↑ "Inshallah, aman hoga: NSA Ajit Doval visits riot-hit areas in North East Delhi". Indiatoday. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-13.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  113. ↑ "Situation in riot-hit northeast Delhi 'under control': NSA Ajit Dowal". Times of India. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-13.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  114. ↑ "Government to start distributing ₹25,000 to victims of violence". The Hindu. 2020-02-29. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  115. ↑ "2 Special Investigation Teams Formed To Probe Delhi Clashes". NDTV. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  116. ↑ "Two SITs to probe northeast Delhi violence; death toll mounts to 38". Livemint. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  117. ↑ "Delhi Police forms 2 SITs to probe all riot-related cases". Indiatoday. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  118. ↑ Aravind, Ojha (2020-03-07). "690 cases registered, 2193 held in connection with northeast Delhi violence: Police". Indiatoday. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  119. ↑ "Delhi riots: Court rejects bail plea of arrested ex-Congress municipal councillor Ishrat Jahan". The newindianexpress. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  120. ↑ Atul, Bhatia (2020-02-29). "Ishrat Jahan, ex-Congress municipal councillor, arrested for inciting violence during Delhi riots". Indiatvnews. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-04.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  121. ↑ "Delhi riots: Court rejects bail plea of arrested ex-Congress municipal councillor Ishrat Jahan". The newindianexpress. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  122. ↑ Atul, Bhatia (2020-02-29). "Ishrat Jahan, ex-Congress municipal councillor, arrested for inciting violence during Delhi riots". Indiatvnews. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-04.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  123. ↑ "In plea to Supreme Court, Bhim Army chief Chandrashekhar Azad blames BJP's Kapil Mishra for Delhi clashes". Hindustan Times. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  124. ↑ "Plea in SC claims Kapil Mishra incited violence". Outlook. 2020-02-25. Archived from the original on 2020-02-26. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  125. ↑ "Police let instigators get away, could've stopped clashes: Supreme Court pulls up cops over violence". Indiatoday. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-10. Retrieved 2020-03-14.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  126. ↑ Pritam pal, Singh (2020-02-26). "In midnight hearing, Delhi High Court orders evacuation of injured from Mustafabad's Al-Hind Hospital". The Indianexpress. Archived from the original on 2020-03-03. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  127. ↑ "Delhi Riots: After Late Night HC Direction to Police, Injured Muslims Get Safe Passage". The Wire. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  128. ↑ "Hearing at 1 AM at Justice Muralidhar Residence: Delhi HC directs Police to provide safe passage to injured victims to Govt hospitals". Bar&Bench. 2020-02-26. Retrieved 2020-03-15.
  129. ↑ Richa, Banka (2020-02-26). "Delhi clashes: Cops 'didn't respond' to SOS, judges step in at midnight hearing". Hindustantimes. Archived from the original on 2020-03-13. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  130. ↑ "Delhi Riots : At Midnight Hearing, Delhi HC Directs Police To Ensure Safe Passage Of Injured Victims To Hospitals". Livelaw. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-14. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  131. ↑ Anish, Mathur (2020-02-26). "Amazed: Delhi HC can't believe cops haven't watched Kapil Mishra hate speech". Indiatoday. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  132. ↑ "Delhi Riots - HC Directs Police To Register FIR Against Kapil Mishra, Others For Inflammatory Speeches". ABP News. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-02-27. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  133. ↑ "Kapil Mishra's controversial speech played in Delhi High Court". The Hindu. 2020-02-26. Archived from the original on 2020-03-03. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  134. ↑ "President orders transfer of Delhi High Court judge Muralidhar day after he pulls up police over violence". Indiatoday. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-03-06. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  135. ↑ "Delhi riots: Anger as judge critical of violence removed". BBC. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-03-02. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  136. ↑ "Justice Muralidhar transfer: Congress says hit and run move to protect BJP leaders". India today. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  137. ↑ "High Court Judge Who Criticised Cops Over Delhi Violence Transferred". NDTV. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-03-12. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  138. ↑ "Delhi HC Accepts Centre's Logic, Gives 4 Weeks to Respond to Plea Seeking Hate Speech FIR". The Wire. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  139. ↑ "Delhi High Court issues notices on plea for FIR against Gandhis, others". The Wire. 2020-02-27. Archived from the original on 2020-02-28. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  140. ↑ "Hate speech: Delhi HC issues notice to Centre on pleas seeking FIR against Owaisi brothers". The Newindianexpress. 2020-02-28. Archived from the original on 2020-03-01. Retrieved 2020-03-15.{{cite news}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
"https://ml.wikipedia.org/w/index.php?title=ഡൽഹി_കലാപം_(2020)&oldid=3776544" എന്ന താളിൽനിന്ന് ശേഖരിച്ചത്