ജോഗേശ്വരി ഗുഹകൾ

ജോഗേശ്വരി ഗുഹകൾ
ജോഗേശ്വരി ഗുഹകൾ
	ജോഗേശ്വരി ഗുഹകൾ, ഉൾഭാഗം
Location	ജോഗേശ്വരി, മുംബൈ, മഹാരാഷ്ട്ര
Elevation	15 m (49 ft)
Entrances	3
Difficulty	ലളിതം

മുംബൈയിലെ ജോഗേശ്വരിയിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഗുഹാക്ഷേത്രസഞ്ചയമാണ് ജോഗേശ്വരി ഗുഹകൾ. ഹിന്ദു, ബുദ്ധ മതങ്ങളുടെ ക്ഷേത്രങ്ങളും ശിൽപ്പങ്ങളുമാണ് ഈ ഗുഹകളിലുള്ളത്.

ചരിത്രം[തിരുത്തുക]

520 മുതൽ 550 വരെ പഴക്കമുള്ളതാണ് ഈ ഗുഹകൾ^[1]. അജന്ത, എലിഫന്റാ എന്നീ ഗുഹകൾക്ക് മധ്യേയാണ് ജോഗേശ്വരി ഗുഹകളുടെ നിർമ്മാണകാലം. പുരാവസ്തുഗവേഷകനായ ഡോ. എ.പി. ജാംഖേദ്ക്കറുടെ അഭിപ്രായത്തിൽ എലിഫന്റാ ഗുഹകളിലെ മികച്ച ശിൽപ്പങ്ങളൊരുക്കിയ ശിൽപ്പികളുടെ പരിശീലനക്കളരിയായിരുന്നു ഈ ഗുഹകൾ^[2]. ഇവ മഹായാന ബുദ്ധമത ശൈലിയുടെ അവസാനഘട്ടത്തിൽ പെട്ടവയാണ്. പിന്നീട് ഹിന്ദുക്ഷേത്രങ്ങളായിത്തീർന്നു. ചരിത്രകാരനും പണ്ഡിതനുമായ വാൾട്ടർ സ്പിങ്കിന്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ ഇന്ത്യയിലെ ആദ്യകാലത്തെ ഏറ്റവും പ്രമുഖമായ ഹിന്ദു ഗുഹ ക്ഷേത്രമാണ് ജോഗേശ്വരി. ഇത് ഏറ്റവും നീളമേറിയ ഗുഹാക്ഷേത്രവുമാണ്^[3].

ഘടന[തിരുത്തുക]

പടവുകളുടെ ഒരു നീണ്ട നിര സന്ദർശകരെ ഈ ഗുഹയിലെ പ്രധാന ഹാളിലേക്ക് നയിക്കുന്നു. നിരവധി സ്തൂപങ്ങളും ഒരു ലിംഗവുമുണ്ട്. ദത്താത്രേയൻ, ഹനുമാൻ, ഗണപതി എന്നിവരുടെ പ്രതിമകൾ ചുവരുകളിൽ കാണാം. ഭാഗികമായി തകർന്ന രണ്ട് ദ്വാരപാലകപ്രതിമകളുമുണ്ട്. ഈ പ്രദേശത്തിന്റെ പേരിന് കാരണമായ ജോഗേശ്വരി ദേവിയുടെ (യോഗേശ്വരി) വിഗ്രഹവും കാൽപ്പാടുകളും ഇവിടെയുണ്ട്. ഗുജറാത്തിൽ നിന്നും കുടിയേറിയ ഒരു ജനവിഭാഗവും മറാഠികളും ഈ ദേവതയെ കുലദൈവമായി കരുതി ആരാധിക്കുന്നു.

സംരക്ഷണം[തിരുത്തുക]

ആർക്കിയോളജിക്കൽ സർവേ ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ സംരക്ഷണത്തിലാണ് ഈ ഗുഹകൾ. വെസ്റ്റേൺ എക്സ്പ്രസ് ഹൈവേയുടെ അരികിലായി സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ ഗുഹകളെ അനധികൃത കൈയ്യേറ്റങ്ങൾ സാരമായി ബാധിച്ചിട്ടുണ്ട്. സമീപത്തുള്ള പ്രതാപ് നഗർ ചേരിയോടനുബന്ധിച്ചുള്ള കൈയേറ്റവും മാലിന്യം തള്ളലും ഗുഹകൾക്ക് ഭീഷണിയായി തുടരുന്നു. ജൻഹിത് മഞ്ച് എന്ന സാമൂഹ്യ സംഘടന ഈ ഗുഹകളുടെ സംരക്ഷണത്തിനായി 2005 ഏപ്രിലിൽ ഒരു പൊതുതാൽപര്യ ഹർജി നൽകിയിരുന്നു. ഇതേതുടർന്ന് കോടതി ഇടപെട്ട് 750-ഓളം കുടിയേറ്റക്കാരെ ഒഴിപ്പിക്കുകയും 13,000 ച. മീറ്റർ സ്ഥലം ഒരു ഉദ്യാനത്തിനായി നീക്കിവയ്ക്കുകയും ചെയ്തു^[1]